Mε τον τίτλο "Kριτική Διεπιστημονικότητα" κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «νήσος» το τέταρτο τεύχος της συλλογικής προσπάθειας μιας ομάδας έρευνας για τη διεπιστημονικότητα και τη μεθοδολογία. H ομάδα λειτουργεί με τη μορφή εργαστηρίου και στοχεύει στην κριτική και ολιστική σύλληψη όλων των πλευρών της κοινωνικής ζωής και στις αμοιβαίες εξαρτήσεις τους, ώστε η προοπτική της γνώσης να υπαχθεί στην προοπτική της χειραφέτησης του ανθρώπου. Το κεντρικό θέμα στο οποίο αφιερώνεται το τεύχος αυτό είναι οι κοινωνικές διακρίσεις. Εξετάζονται οι διάφορες μορφές τους, οι όροι της διαμόρφωσής τους και οι προοπτικές τους στον κοινωνικό μετασχηματισμό. Τα σχετικά άρθρα είναι: «Εξατομικευμένη και συλλογική ταυτότητα στη Νεολιθική Ελλάδα: μια διαλεκτική σχέση» της Σ. Σουβατζή, «Η αλόγιστη πλάνη των αλιτηρίων Ελλήνων. Οι διακρίσεις που συνεπάγονται οι ατυχείς επιλογές των εθνικών στην ύστερη αρχαιότητα» της Δ. Ιωσήφ, «Οι κοινωνικές διακρίσεις της ηλικίας» του Σ. Δημητρίου, «Χορογραφίες της πόλης του Ηρακλείου: πέντε γυναίκες συγγραφείς παγιδεύουν στο κάτοπτρο του λόγου τις αδιόρατες φυσιογνωμικές εκφάνσεις ενός τόπου» της Μ. Μοίρα, «Εθιμικές και ιδεολογικές μορφές αντίστασης: η συμβίωση ντόπιων και εξόριστων στην Ικαρία 1946-1949» της Ε. Μαμουλάκη, «Κοινωνικές αναπαραστάσεις του ¨καθαρού¨ και του ¨βρώμικου¨ χώρου: το The Mall Athens και το κέντρο της πόλης» του Δ. Λάλλα, «Χρονοχώροι του δημόσιου οικείου: Αθήνα και πόλη του Μεξικού» της Μ. Χαϊδοπούλου-Βτυχέα, «Η άλλη¨ πόλη στον κινηματογράφο της Λατινικής Αμερικής» του Κ. Χατζηφραγκιού-Μακρυδάκη και «Κοινωνικοί σχηματισμοί διακρίσεων και αισθητική αντόληψη: ο μύθος της διαπολιτισμικότητας» του Σ. Γαλάτη. Το τεύχος συμπληρώνεται με τις Κριτικές Παρεμβάσεις: «Μελετώντας το βιβλίο του Β. Κρεμμυδά ¨Το καριοφίλι και το γρόσι¨. Οι σκέψεις του κοινωνικού ανθρωπολόγου» της Μ. Βελιώτη-Γεωργοπούλου, «Ο Άλλος μέσα από την κάμερα: M. M. Piault, ¨Ανθρωπολογία και κινηματογράφος¨. Μεταίχμιο» του Σ. Δημητρίου και «Κινηματογράφος και Δυτική κυριαρχία.

Στον παρόντα τόμο διερευνώνται τα νοήματα, τα αισθήματα και οι πρακτικές πολιτισμικής οικειότητας ή αποξένωσης που συνυφαίνονται με την κοινωνική εμπειρία της υγείας και της αρρώστιας σε διαφορετικά πολιτισμικά συμφραζόμενα του σύγχρονου κόσμου. Η μελέτη της τρωτότητας και του κοινωνικού τραύματος συνδέεται με ερμηνευτικές επεξεργασίες της ψυχοσωματικής υποκειμενικότητας, της ετερότητας και των σχέσεων εξουσίας που αφορούν το φύλο, την κοινωνική τάξη και την εθνοτική ένταξη. Καλύπτοντας ένα ευρύ φάσμα θεματικών ?από τις εννοιολογήσεις του σωματικού και ψυχικού πόνου ώς τη χρήση των βιοϊατρικών τεχνολογιών, από την τελετουργική θεραπευτική ώς τις καταναλωτικές πρακτικές «φροντίδας του εαυτού», και από τη γενετική μηχανική ώς τους βιοπολιτικούς ανθρωπισμούς? δίνεται μια επισκόπηση της ανθρωπολογίας της υγείας και της βιοκοινωνικότητας. 

Η μετανάστευση μεταβάλλει, τόσο σε διεθνές επίπεδο όσο και στις χώρες αποστολής και υποδοχής, τα δημογραφικά, οικονομικά, κοινωνικά και πολιτισμικά δεδομένα. Οδηγεί σε ανακατατάξεις ισορροπιών, πριμοδοτώντας μια κοινωνική διαδικασία επαναπροσδιορισμού θέσεων, ρόλων και κύρους. Στις χώρες υποδοχής η παρουσία μεταναστών διευρύνει τους παράγοντες που συμμετέχουν στη διαμόρφωση και αναδιαμόρφωση της οικονομικής, κοινωνικής και πολιτικής ζωής και διαφοροποιεί τα κοινωνικά υποκείμενα που έρχονται σε αντιπαράθεση για τον έλεγχο των διαδικασιών ανακατανομής του πλούτου και του κύρους, αλλά και για τον έλεγχο των συστατικών του μέλλοντος.

Τα κείμενα του βιβλίου πραγματεύονται ζητήματα καταγραφής, τεκμηρίωσης και ανάλυσης των δεδομένων της εμπειρικής κοινωνικής έρευνας στο φόντο των πολλαπλών δυνατοτήτων που παρέχει η συγκρότηση ερευνητικών υποδομών στις κοινωνικές επιστήμες, με ιδιαίτερη έμφαση στη δυνατότητα επαναχρησιμοποίησης και δευτερογενούς ανάλυσης των κοινωνικών δεδομένων, αλλά και στα επιστημολογικά, μεθοδολογικά, θεσμικά και ηθικά ζητήματα που εγείρει η εν λόγω ερευνητική προοπτική. Επίσης, αναδεικνύονται ενδιαφέροντα ζητήματα που ανακύπτουν κατά τη διαχείριση και την ανάλυση ειδικού τύπου δεδομένων –οπτικοακουστικά τεκμήρια και κινηματογραφικές ταινίες, δημοσιεύματα στον τύπο και «λόγοι» που παράγονται στα ΜΜΕ– και συζητιούνται οι δυνατότητες που προσφέρει η συγκρότηση οργανωμένων ερευνητικών υποδομών και αρχείων στη συγκριτική πολιτική κοινωνιολογία, στη μελέτη γεγονότων διαμαρτυρίας καθώς και στην ιστορική έρευνα.

Από τα μέσα περίπου της δεκαετίας του 1990 η Ελλάδα βιώνει σχεδόν κάθε χρόνο κινητοποιήσεις των αγροτών, οι οποίες πολλές φορές ξεπερνούν γεωγραφικούς περιορισμούς και εξαπλώνονται σε όλη τη χώρα με σημαντική δυναμική και πρωτοφανείς μορφές δράσης. Ποιοι είναι αυτοί οι αγρότες, από πού έρχονται και σε ποιο ιστορικό κινηματικό παρελθόν αναφέρονται; Ποιες είναι οι ρίζες του κινήματός τους και ποια η ιστορική συνέχειά του; Πώς σχετίζονται οι μορφές και οι εξάρσεις ή οι υφέσεις του αγροτικού κινήματος με τις περιπέτειες και τις φάσεις της σταδιακής ολοκλήρωσης της ελληνικής κοινωνίας και του εθνικού κράτους; Ποια είναι η θέση του ελληνικού αγροτικού κινήματος στην πλούσια, από τους αιώνες ξεσηκωμούς των καλλιεργητών γης, παγκόσμια Ιστορία; Στα ερωτήματα αυτά, μεταξύ άλλων, επιχειρούν να απαντήσουν οι αναλύσεις που περιλαμβάνονται στον παρόντα τόμο, αναζητώντας, μέσα στις κοινωνικές, οικονομικές, πολιτικές και πολιτισμικές αλλαγές, αποδιαρθρώσεις και αναδιαρθρώσεις στην ιστορική πορεία της ελληνικής κοινωνίας, τη θέση και το ρόλο των αγροτών και του διεκδικητικού τους κινήματος στα σημαντικά στάδια συγκρότησης ή αναταραχής της κοινωνίας.

Φωτογραφικό λεύκωμα

Το βιβλίο της Ντούλσε Μαρία Καρντόζο Βιολέτα ή Γνωρίζω την αγάπη εξ ακοής έχει πάρει το Βραβείο Λογοτεχνίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης (2009). Πρόκειται για ένα ιδιαίτερα ασυνήθιστο βιβλίο, που συνδυάζει μια αποσπασματική πρωτοπρόσωπη αφήγηση που όμως διατηρεί άθικτο το κεντρικό στημόνι πάνω στο οποίο πλέκονται οι προσωπικές ιστορίες των υπόλοιπων ηρώων, με αναφορές στο πρόσφατο πολιτικό παρελθόν της Πορτογαλίας. Με το βιβλίο αυτό η Καρντόζο υιοθετεί ένα νέο στιλ γραφής στην πορτογαλική λογοτεχνία.Το βιβλίο αφηγείται την ιστορία της υπέρβαρης Βιολέτας, πωλήτριας προϊόντων αποτρίχωσης, καθώς αναπολεί τη ζωή της, ενώ κείτεται ετοιμοθάνατη στην άκρη του δρόμου μετά από τροχαίο ατύχημα. Πρόκειται για μια γυναίκα που, όπως δηλώνει η ίδια, δεν γνωρίζει την αγάπη παρά μόνο εξ ακοής. Πέρασε τη ζωή της αποζητώντας την ανθρώπινη επαφή μέσα από τυχαίες συνευρέσεις με φορτηγατζήδες στα πάρκινγκ των εθνικών οδών. Η πάλη της με τις σύγχρονες αντιλήψεις για την ομορφιά είναι η ιστορία της ενοχής της για την ντροπή που αισθάνεται η οικογένειά της λόγω της εμφάνισής της. Πέρα από την ιστορία όμως της Βιολέτας, το βιβλίο αναφέρεται και στην πορτογαλική ιστορία, ιδιαίτερα στην επανάσταση του 1975. Όπως σημειώνει η ίδια η συγγραφέας: «Να γράφεις για το θάνατο είναι μια πρόκληση, γιατί δεν έχω πεθάνει, δεν ξέρω τι σημαίνει είμαι νεκρή, δεν μπορώ να ξέρω πώς θα είναι. Σκέφτομαι πως ο θάνατος μας απελευθερώνει από τις δύο διαστάσεις που μας επιβάλλει η ζωή, το χώρο και το χρόνο. […] Δε θέλησα να μιλήσω για το σωματικό θάνατο. […] Θέλησα να μιλήσω για τους θανάτους που συμβαίνουν καθημερινά χωρίς να τους αντιλαμβανόμαστε, γιατί απλώς δεν προσέχουμε.Παραδείγματος χάρη, όταν μιλάω για την Επανάσταση της 25ης Απριλίου 1975, δεν κάνω μια πολιτική ανάγνωση. Η 25η Απριλίου ήταν μια πολιτική αλλαγή, μια αλλαγή καθεστώτος, αλλά κι ένας χώρος ονείρου· πέρασαν από τότε τριάντα χρόνια, και κάπου, δεν ξέρω πού, το όνειρο χάθηκε, το όνειρο πέθανε. Προσπάθησα να δω πού χάθηκε το όνειρο της 25ης Απριλίου.

Η έκδοση όλων των έργων του Αριστοτέλη απευθύνεται στον αναγνώστη που θέλει να διαβάσει το έργο του φιλοσόφου, δίχως να είναι ειδικός στη φιλοσοφία, αλλά και στους φοιτητές και τους καθηγητές, που μπορούν πλέον να αναφέρονται σε μια ελληνική χρηστική έκδοση, ενιαία και επιστημονικά ενημερωμένη. Το κάθε έργο εκδίδεται με την ευθύνη ενός επώνυμου ειδικού και περιλαμβάνει το αρχαίο κείμενο του Αριστοτέλη και τη μετάφρασή του, καθώς και εισαγωγή, σύνοψη της επιχειρηματολογίας κάθε κεφαλαίου, σύντομα σχόλια και σημειώσεις, βιβλιογραφία, γλωσσάρι, και ευρετήριο ονομάτων και αρχαίων χωρίων. Τα έργα του Αριστοτέλη καταλαμβάνουν 22 τόμους, ο τελευταίος εκ των οποίων είναι ένα λεξικό βασικών αριστοτελικών εννοιών.

Η έκδοση όλων των έργων του Αριστοτέλη απευθύνεται στον αναγνώστη που θέλει να διαβάσει το έργο του φιλοσόφου, δίχως να είναι ειδικός στη φιλοσοφία, αλλά και στους φοιτητές και τους καθηγητές, που μπορούν πλέον να αναφέρονται σε μια ελληνική χρηστική έκδοση, ενιαία και επιστημονικά ενημερωμένη. Το κάθε έργο εκδίδεται με την ευθύνη ενός επώνυμου ειδικού και περιλαμβάνει το αρχαίο κείμενο του Αριστοτέλη και τη μετάφρασή του, καθώς και εισαγωγή, σύνοψη της επιχειρηματολογίας κάθε κεφαλαίου, σύντομα σχόλια και σημειώσεις, βιβλιογραφία, γλωσσάρι, και ευρετήριο ονομάτων και αρχαίων χωρίων. Τα έργα του Αριστοτέλη καταλαμβάνουν 22 τόμους, ο τελευταίος εκ των οποίων είναι ένα λεξικό βασικών αριστοτελικών εννοιών.Η μετάφραση και η έκδοση των έργων του Αριστοτέλη είναι έργο της Εταιρείας Μελέτης των Επιστημών του Ανθρώπου και υλοποιείται με την οικονομική υποστήριξη του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος. Την ευθύνη της έκδοσης έχει ο Γεράσιμος Κουζέλης, Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, και την επιστημονική διεύθυνση ο Βασίλης Κάλφας, Καθηγητής στο ΑΠΘ και ο Παντελής Μπασάκος, Καθηγητής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.

Ο όρος αρνητικό χρησιμοποιείται στην ψυχαναλυτική ορολογία συνήθως ως απαξιωτικός προσδιορισμός. Όμως ο Φρόυντ είχε την αντίληψη ότι είναι μια κρίσιμη έκφραση, η οποία δεν συνδέεται μόνο με παθολογικές διεργασίες, αλλά διατρέχει ολόκληρη την ψυχική ζωή. Εκείνος που επεξεργάστηκε ιδιαίτερα το «αρνητικό» είναι ο Αντρέ Γκρην. Εκκινώντας από τη φιλοσοφική σκέψη του Χέγκελ τις ψυχαναλυτικές συνεισφορές του Winnicott, του Bion και άλλων, αλλά αντλώντας και από πλούσια κλινική εμπειρία, ο Γκρην οργάνωσε μια πολυεπίπεδη έννοια που άνοιξε νέες προοπτικές στην ψυχαναλυτική πράξη και σκέψη.Ωστόσο το αρνητικό παραμένει μια «σκοτεινή», «δύσβατη» οντότητα που συχνά οδηγεί σε παρανοήσεις. Στα άρθρα που συναπαρτίζουν αυτό τον τόμο αποτυπώνεται ο πλούτος αυτής της έννοιας, οι πολυσήμαντες εκφάνσεις της, οι κλινικές εφαρμογές της, οι αντιπαραθέσεις που τη συνοδεύουν και φωτίζεται η λειτουργική της αξία.

Ο παρών συλλογικός τόμος, που επιμελήθηκαν οι Ειρήνη Σηφάκη, Άννα Πούπου και Αφροδίτη Νικολαΐδου, αποτελεί προϊόν μιας συνεργασίας που προέκυψε μέσα από κοινές αναζητήσεις και προβληματισμούς που αφορούν τον κινηματογράφο τόσο ως τρόπο καταγραφής και θέασης του αστικού τοπίου όσο και ως πολιτισμική πρακτική που καθορίζεται από μια προνομιούχα σχέση με την πόλη. Πρόκειται, λοιπόν για μια πρώτη απόπειρα χαρτογράφησης των θεματικών που αναδύονται μέσα από αυτή σχέση. Στόχος της έκδοσης είναι μέσα από αυτή την παρουσίαση διαφορετικών αντικειμένων και προσεγγίσεων να δώσει μια πρώτη εικόνα του εύρους του νέου αυτού διεπιστημονικού πεδίου που καταγράφεται με μεγάλη δυναμική στη διεθνή βιβλιογραφία. Αντικείμενα μελέτης των κειμένων που περιλαμβάνονται σε αυτό τον τόμο είναι η εικονογραφία της κινηματογραφημένης πόλης, η μετατροπή του αστικού χώρου σε κινηματογραφικό ντεκόρ κατά τη διάρκεια παραγωγής μιας ταινίας, η γενεαλογία και δημιουργία της νοηματικής συστοιχίας που συνδέει την πόλη με τον κινηματογράφο και τη νεωτερικότητα σε θεωρητικά κείμενα της πολιτισμικής κριτικής, η ιστορική πορεία της κινηματογραφικής αίθουσας ως σημείο συνάντησης της πόλης και του κινηματογράφου, η σχέση του δικτύου των κινηματογραφικών φεστιβάλ με τις πόλεις που τα φιλοξενούν κ.ά.Στο βιβλίο αυτό παρουσιάζονται πρωτότυπες μελέτες αλλά και αναδημοσιευμένα κείμενα αναγνωρισμένων ακαδημαϊκών του εξωτερικού που έχουν συμβάλει σημαντικά στο πεδίο αυτό όπως η Giuliana Bruno (Harvard University), η Νία Περιβολαροπούλου (Essen Universitat), ο Laurent Creton (Paris 3 - Universite de la Sorbonne Nouvelle), ο Julian Stringer (Nottingham University) και η Paula Massood (Brooklyn College).

Η καταιγιστική εισβολή των εικόνων στη ζωή μας έχει καταλυτικές επιπτώσεις στη διαμόρφωση της σκέψης μας. Η σχεδόν καθολική οπτικοποίηση των κάθε μορφής πληροφοριών αλλά και γνώσεων συνηγορεί σε μια μετατόπιση του σημείου όρασης των εκπαιδευτικών προγραμμάτων γενικά και της καλλιτεχνικής παιδείας ειδικότερα. Ο όρος οπτικός πολιτισμός, που αφορά στη σύγχρονη τέχνη που παράγεται με πολλά διαφορετικά στοιχεία και μέσα, οδηγεί στην προσέγγισή της από διαφορετικούς δρόμους, συχνά ανοίκειους για μεγάλο αριθμό ατόμων. Ο τρόπος προσέγγισης και κατανόησης των διαφορετικών αυτών παραγωγών είναι αντικείμενο διερεύνησης των προγραμμάτων της καλλιτεχνικής εκπαίδευσης στις μέρες μας. Αντικείμενο αυτού του συλλογικού τόμου είναι η κατάθεση των απόψεων – θέσεων διακεκριμένων πανεπιστημιακών δασκάλων της καλλιτεχνικής εκπαίδευσης επάνω στα μεταμοντέρνα πολιτιστικά προϊόντα και τους δημιουργούς τους και στον τρόπο που οφείλει να τα διαχειριστεί η εκπαίδευση.