Όλγα Μαράτου
< πίσω στους Συγγραφείς

Ο Wilfred R. Bion άφησε την ιδιαίτερη και σημαντική σφραγίδα του στην ψυχαναλυτική θεωρία και πράξη. Κινήθηκε ανάμεσα σε διαφορετικούς πολιτισμούς και προσπάθησε να συνταιριάξει αντιτιθέμενα ρεύματα σκέψης και ζωής. Ξεκινώντας από τις παρακαταθήκες του Ζ. Φρόυντ και της Μέλανι Κλάιν, οδηγήθηκε με αξιοσημείωτη ανεξαρτησία σε πρωτότυπες συνθέσεις, σε επανα­διατυπώσεις βασικών θέσεων και χάραξε νέες κατευθύνσεις αναζητήσεων. Ενδιαφέρθηκε για την επιστημολογία της ψυχανάλυσης και επεξεργάστηκε κυρίως τη διαδικασία της σκέψης από τις απαρχές της ζωής, χρησιμοποιώντας ακόμη και μοντέλα των θετικών επιστημών. Μελέτησε τη λειτουργία των ομάδων και τη δομή των ψυχωτικών, σχιζοφρενών και οριακών ασθενών. Προσπάθησε, επίσης, να διεισδύσει στο αίνιγμα της ψυχικής οδύνης και την απειλή του ψυχικού θανάτου, αλλά και να ιχνηλατήσει τα εντυπώματα της εσωτερικής και της εξωτερικής βίας στην ψυχική αλληλουχία. Δημιούργησε έννοιες («λειτουργία άλφα» και «στοιχεία βήτα», τα σύμβολα «Κ», «L», «H», «O»), ανέπτυξε άλλες («περιέχον-περιεχόμενο») και υπογράμμισε, μεταξύ άλλων, τη σημασία της ονειροπόλησης της μητέρας στους ψυχικούς μετασχηματισμούς.Τα άρθρα αυτής της μονογραφίας παρουσιάζουν, με κλινικά παραδείγματα, πλευρές και επεξεργασίες του πολύπλευρου, καινοτόμου και σύνθετου έργου του Μπίον. Προσπαθούν να αναδείξουν τη βαθιά πολυπλοκότητα της ανθρώπινης ψυχικής δραστηριότητας, η οποία, όπως πίστευε και ο Μπίον μπορεί να συνδέεται με την καταστροφικότητα, μπορεί συχνά να συγγενεύει με την απελπισία, αποζητά όμως διέξοδο στη ζωή και τη δημιουργικότητα.

Ό,τι ονομάζουμε «εσωτερική-ψυχική πραγματικότητα» και «εξωτερική πραγματικότητα» δεν έχουν απόλυτα σαφή και διακριτά όρια. Αλληλοδιηθούνται και ανασχηματίζονται οι συνθήκες ύπαρξης κάθε υποκειμένου καθώς μεταλλάσσονται.Η ψυχαναλυτική σκέψη δεν αποδέχεται την απλοϊκή ιδέα μιας αντικειμενικής πραγματικότητας που εκτυλίσσεται ανεξάρτητα, μπροστά σε έναν ουδέτερο, απρόσβλητο παρατηρητή, ούτε και την πεποίθηση ότι υπάρχει μια εσωτερική σκηνή, όπου αναπτύσσεται ένα απόλυτα προστατευμένο και αποκαθαρμένο από προσμίξεις υποκειμενικό βίωμα.Κατά την αναλυτική διεργασία αναδεικνύεται η διάχυση των βιωμάτων ανάμεσα στον αναλυτή και τον αναλυόμενο μέσα από τη μεταβιβαστική-αντιμεταβιβαστική συναλλαγή. Αναδεικνύεται επίσης πόσο ευάλωτη είναι η αναλυτική συνθήκη όταν απειλείται από έντονες εξωτερικές καταστάσεις, που μπορεί να εισβάλουν απρόβλεπτα και ορμητικά. Στη μονογραφία αυτή συγκεντρώνονται ψυχαναλυτικά άρθρα που διερευνούν τις έννοιες της εσωτερικής και της εξωτερικής πραγματικότητας και τους όρους διαπλοκής τους, τόσο σε θεωρητικό επίπεδο όσο κυρίως στο επίπεδο της κλινικής εμπειρίας. 

Κάθε ανθρώπινο ον είναι ταγμένο να συναντήσει πολλές συνθήκες αποχωρισμού και απώλειας. Η λέξη πένθος, η οποία ξεπηδά από το ρήμα πάσχω, σηματοδοτεί την αμετάκλητη απουσία ενός ψυχικά πολύτιμου αντικειμένου. Ορίζει ακόμη μια κρίσιμη στιγμή για κάθε υποκείμενο. Η ζωή συνθλίβεται, ο κόσμος αδειάζει και συρρικνώνεται, οι παραστάσεις τρεμοσβήνουν, ο λόγος φτωχαίνει και αγκομαχά, η επικοινωνία με τους άλλους μοιάζει με χάσιμο χρόνου, η μελαγχολική καταβρόχθιση προβάλλει απειλητικά.Όμως αυτό το οδυνηρό εντύπωμα κινητοποιεί μια σύνθετη ψυχική εργασία που ίσως αποτελέσει μια πολύτιμη πρόσκτηση. Ένα πένθος που έχει διανύσει την πορεία του, παρά τα όποια κατάλοιπα μπορεί να αφήσει, προσφέρει την αίσθηση μιας λυτρωτικής νοσταλγίας και ζωντανεύει τις προσδοκίες ψυχικής επαναγέννησης.Τα άρθρα αυτής της μονογραφίας δίνουν ένα στίγμα της σύγχρονης ψυχαναλυτικής συνεισφοράς για την εργασία του πένθους. Οι συγγραφείς ανατρέχουν, συχνά με κλινικά παραδείγματα, σε πολύ πρώιμες στιγμές απώλειας, σε διαγενεαλογικά τραύματα, σε ιστορικές εγγραφές, αλλά και στη μάχη με το άγνωστο και το απρόσμενο που είναι συνυφασμένα με την ανθρώπινη περιπέτεια. Υπογραμμίζουν ακόμη τη σημασία του αντικειμένου, τις δυσκολίες ρευστοποίησης και μετασχηματισμού των επενδύσεων, την ανάδυση νέων ψυχικών παραγώγων και την αναζωπύρωση της δημιουργικής δυνατότητας, τα οποία μπορεί να ανακινήσει η διεργασία πένθους.

Με αφορμή την έκδοση στα ελληνικά του βιβλίου των Francois Ansermet και Pierre Magistretti, με τίτλο «Τα ίχνη της εμπειρίας. Νευρωνική πλαστικότητα και η συνάντηση της βιολογίας με την ψυχανάλυση», ψυχαναλυτές και νευροεπιστήμονες συζητούν και σχολιάζουν θέματα που πραγματεύεται ο αναδυόμενος επιστημονικός κλάδος της Νευρο-ψυχανάλυσης. Η Μονογραφία περιέχει μια ανασκόπηση των σχέσεων της ψυχανάλυσης με τις νευροεπιστήμες και επισημαίνεται η ανάγκη να διατηρηθούν οι ιδιαιτερότητες του κάθε κλάδου / πεδίου έρευνας ώστε να μην υπάρξει ‘σύγχυση γλωσσών’. Τομείς δι-επαφής νευροεπιστήμης και ψυχανάλυσης που τονίζονται ιδιαίτερα στη Μονογραφία είναι: •Τα μνημονικά ίχνη, οι πολλαπλές εγγραφές της μνήμης, η μεταλλακτικότητα του ψυχισμού, η νευρωνική πλαστικότητα και τα όριά τους •ο πόνος που προκύπτει από σωματική βλάβη, ο ψυχικός πόνος, η μετατόπιση από το σωματικό πεδίο στο ψυχικό και αντιστρόφως •η έμφαση σε μεταβατικές διεργασίες που συμβάλλουν στην ψυχοσωματική ενότητα και στη σχέση με το περιβάλλον •αναφορές στις πρώιμες λειτουργίες και εγγραφές, σε σύνδεση με τον αναπτυσσόμενο εγκέφαλο •η μίμηση στη νεογνική περίοδο, οι κατοπτρικοί νευρώνες και ο ρόλος της αντίληψης στην αρχή της ζωής - κατά το προλεκτικό στάδιο. Ο τρόπος που η ψυχαναλυτική εργασία μπορεί να ανακουφίσει ασθενείς με αφασία, με πρώιμα τραύματα, με σωματικά άλγη, αυτο-καταστροφικές πράξεις κλπ., περιγράφεται στα άρθρα της Μονογραφίας με κλινικά παραδείγματα.