Βασίλης Δημόπουλος
< πίσω στους Συγγραφείς

Αναλυτές και αναλυόμενοι συναντιούνται στις σελίδες αυτού του βιβλίου, καθώς ο ψυχίατρος και ψυχαναλυτής Βασίλης Δημόπουλος μας εισάγει στις τεχνικές της ψυχανάλυσης, στις έννοιες, και τις προσεγγίσεις που καθορίζουν εντέλει την αναλυτική πράξη. Ένα βιβλίο που αντλεί το υλικό του από την πλούσια κλινική διαδρομή του συγγραφέα ως ψυχαναλυτή και επόπτη και που καλύπτει ένα κενό στην ψυχαναλυτική βιβλιογραφία. Με τα λόγια του συγγραφέα: Μια ψυχοδυναμική διάγνωση δεν είναι ψυχιατρική με την έννοια των ερωτήσεων για την απόκτηση πληροφοριών. Διερευνώ την ψυχική οργάνωση του υποψήφιου αναλυόμενου υπό το πρίσμα τριών αξόνων: ο πρώτος άξονας είναι ο ενορμητικός ο δεύτερος αφορά την ποιότητα των αμυνών και ο τρίτος τη σχέση με το αντικείμενο. Έχει, όμως, κίνητρο να αναλυθεί και επομένως να μπει στη διαδικασία της αυτοπαρατήρησης κάθε άτομομ που έρχεται να μας «βρει»; Δεν είμαι καθόλου σίγουρος πως η κλινική πράξη μάς το επιβεβαιώνει. Η έκβαση, άλλωστε, μιας αναλυτικής εργασίας ορίζεται και από την αντιμεταβίβαση, δηλαδή, την τέχνη και την τεχνική του ψυχαναλυτή. Η τεχνική έχει εργαλεία, κανόνες, οι οποίοι, όμως, για να εφαρμοστούν προϋποθέτουν την ικανότητα της τέχνης. Τέχνη είναι η λειτουργία του δημιουργείν, του παράγειν. Κατά τη διάρκεια συγγραφής αυτού του πονήματος, διαπίστωνα με έκπληξη πως έννοιες, τεχνικές και προσεγγίσεις, τις οποίες νόμιζα πως είχα κατανοήσει, γίνονταν πάλι μυστηριώδεις. Πεποιθήσεις και εξιδανικεύσεις, που αφορούσαν τη μία ή την άλλη θεωρία και τεχνική, παραχώρησαν τη θέση τους στο αίνιγμα.

Ό,τι ονομάζουμε «εσωτερική-ψυχική πραγματικότητα» και «εξωτερική πραγματικότητα» δεν έχουν απόλυτα σαφή και διακριτά όρια. Αλληλοδιηθούνται και ανασχηματίζονται οι συνθήκες ύπαρξης κάθε υποκειμένου καθώς μεταλλάσσονται.Η ψυχαναλυτική σκέψη δεν αποδέχεται την απλοϊκή ιδέα μιας αντικειμενικής πραγματικότητας που εκτυλίσσεται ανεξάρτητα, μπροστά σε έναν ουδέτερο, απρόσβλητο παρατηρητή, ούτε και την πεποίθηση ότι υπάρχει μια εσωτερική σκηνή, όπου αναπτύσσεται ένα απόλυτα προστατευμένο και αποκαθαρμένο από προσμίξεις υποκειμενικό βίωμα.Κατά την αναλυτική διεργασία αναδεικνύεται η διάχυση των βιωμάτων ανάμεσα στον αναλυτή και τον αναλυόμενο μέσα από τη μεταβιβαστική-αντιμεταβιβαστική συναλλαγή. Αναδεικνύεται επίσης πόσο ευάλωτη είναι η αναλυτική συνθήκη όταν απειλείται από έντονες εξωτερικές καταστάσεις, που μπορεί να εισβάλουν απρόβλεπτα και ορμητικά. Στη μονογραφία αυτή συγκεντρώνονται ψυχαναλυτικά άρθρα που διερευνούν τις έννοιες της εσωτερικής και της εξωτερικής πραγματικότητας και τους όρους διαπλοκής τους, τόσο σε θεωρητικό επίπεδο όσο κυρίως στο επίπεδο της κλινικής εμπειρίας. 

Η έννοια «αντικείμενο» συνοδεύει το ψυχαναλυτικό εγχείρημα από τη γέννησή του. Συναρτάται με τις ενορμητικές τροχιές, συνδέεται άμεσα με τα συναισθήματα και τις μεταλλαγές της ψυχοσεξουαλικής πορείας, ενώ αποτελεί σημείο συνάντησης και αντιπαράθεσης με την παραδοσιακή σύλληψη αυτής της έννοιας από τη φιλοσοφία και τη γνωσιακή ψυχολογία. Η «σχέση με το αντικείμενο» αποτελεί ένα προνομιούχο πεδίο όπου αναδεικνύονται οι πολυδαίδαλες διαδρομές της ανθρωποποίησης και της υποκειμενοποίησης και δοκιμάζονται θεωρητικές υποθέσεις και θεραπευτικές στρατηγικές.Ωστόσο ο ακριβής ορισμός του αντικειμένου στην ψυχανάλυση παραμένει αινιγματικός και ρευστός, παρά την πολλαπλότητα των θεωρητικών και κλινικών προσεγγίσεων που έχουν παρουσιαστεί μέχρι σήμερα. Ο όρος εμπεριέχει μια εντυπωσιακή πολυσημία καθώς το μερικό αντικείμενο αλλά και το ολικό, το ναρκισσιστικό και το σεξουαλικό, το εσωτερικό αλλά και το εξωτερικό, το αντικείμενο-εαυτός και το αντικείμενο-σωματική ζώνη κ.ά. συνυπάρχουν κάτω από μια κοινή σημειολογική αναφορά. Αυτός ο σημασιολογικός πλούτος καθρεφτίζει τη βαρύτητα και την πολυπλοκότητα του θέματος, μπορεί όμως να οδηγήσει σε συγχύσεις και παρερμηνείες. Στη μονογραφία αυτή επιχειρείται μια πρώτη παρουσίαση ενός τόσο πολυδιάστατου θέματος. Εμπεριέχονται θεωρητικά και κλινικά κείμενα που προσπαθούν να το φωτίσουν από διαφορετικές θέσεις και να αναδείξουν την πρωτοτυπία και τις ιδιαιτερότητες που παρουσιάζει η ψυχαναλυτική κατανόηση και κλινική πράξη.

Αυτό που ορίστηκε από τον Freud ως οιδιπόδειο σύμπλεγμα, αποτέλεσε τον περισσότερο αναγνωρίσιμο πυρήνα των επεξεργασιών του και οδηγό για την ιχνηλάτηση του ασυνειδήτου. Το Οιδιπόδειο παρουσιάζεται σαν ένας αστερισμός, όπου συμπλέκονται οι εχθρικές και οι σεξουαλικές ενορμητικές ώσεις προς τους γονείς, οι ψυχικές συγκρούσεις και άμυνες, οι οποίες εγείρονται μαζί με αυτά τα αισθήματα, η επικυριαρχία του φαλλικού μονισμού, αλλά και το σύμπλεγμα ευνουχισμού. Το Οιδιπόδειο κατοχυρώθηκε ως ένα θεμελιακό στοιχείο με παγκόσμια και διαχρονική εμβέλεια και με τις πολλαπλές εκδοχές του διαδραματίζει έναν κεντρικό δομικό ρόλο σε κάθε ανθρώπινη ύπαρξη. Θεωρείται ότι συνδέει την εξελικτική διαδρομή με την τοπογραφική, οικονομική και δυναμική διαμόρφωση του ψυχισμού ενώ ταυτόχρονα συναρθρώνει την ψυχική οργάνωση με την διαγενεακή και πολιτισμική ιστορία, θεμελιώνοντας έτσι την πιθανότητα της υποκειμενοποίησης και μιας ‘δομικής ιστορικότητας’ (Andre Green.Ωστόσο, η θέση αυτή αποτέλεσε το αντικείμενο μιας μακρόχρονης συζήτησης τόσο στον χώρο της ψυχανάλυσης όσο κυρίως στους κύκλους των κοινωνιολόγων και των ανθρωπολόγων. Στο ψυχαναλυτικό πεδίο οι συνεισφορές της Klein, του Lacan, του Bion, του Green, του Kohut, της Chassequet-Smirgel και πολλών άλλων, φωτίζουν από διαφορετικές πλευρές αυτήν την έννοια και καταδεικνύουν ότι αποτελεί μια ζωντανή και ανεξάντλητη πηγή προβληματισμού και αναζητήσεων. Στον τόμο αυτό συγκεντρώνονται θεωρητικές και κλινικές εργασίες, οι οποίες προσεγγίζουν με πολύπλευρο και διεισδυτικό τρόπο την έννοια του ευνουχισμού, τα πεπρωμένα του, την επίδρασή του στην μορφή που παίρνουν ενδοψυχικές λειτουργίες και μορφώματα, την σχέση με την εκτύλιξη της επιθυμίας, αλλά κυρίως αναφέρονται στις εκφράσεις του Οιδιποδείου σε άνδρες και γυναίκες και στην ανάδειξη της έννοιας της τριτότητας.