Καρπός της ριζοσπαστικότερης περιόδου της Γαλλική Επανάστασης, το σχέδιο του Κοντορσέ για τη δημόσια παιδεία συνιστά τη σημαντικότερη έκφραση του πνεύματος εκείνου που δημιούργησε εντέλει και καθολίκευσε αυτόν τον θεσμό. Αυτό το έργο, μια επιτομή του διαφωτιστικού στοχασμού πάνω στη σχέση παιδείας, ισότητας και δημοκρατίας, που εκφωνήθηκε στη Συμβατική Εθνοσυνέλευση, παρέχει μια επιτακτικά επίκαιρη, σθεναρή και τεκμηριωμένη υπέράσπισή της.

Το Εργαστηριακό Σχολείο (1896-1904) του Τζον Ντιούι υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους παιδαγωγικούς πειραματισμούς του κινήματος για την προοδευτική εκπαίδευση. Συνέβαλε αποφασιστικά στην ανάπτυξη ενός νέου τρόπου προσέγγισης της εκπαίδευσης. Έθεσε στο επίκεντρο του σχολείου την κοινωνική ζωή και τις εμπειρίες του παιδιού. Ανέδειξε τη σημασία της ενεργητικής συμμετοχής των παιδιών στη μάθηση, της διερευνητικής προσέγγισης της γνώσης και της δημοκρατικής οργάνωσης της σχολικής κοινότητας. Σε αυτόν τον τόμο συγκεντρώνονται τα τρία σημαντικότερα κείμενα του Τζον Ντιούι σχετικά με τον παιδαγωγικό του πειραματισμό: Το παιδαγωγικό μου Πιστεύω (1897), Το σχολείο και η κοινωνία (1899) και Το παιδί και το αναλυτικό πρόγραμμα (1902). Η μετάφραση των κειμένων συνοδεύεται από εισαγωγή και σχολιασμό που βοηθούν τον αναγνώστη να εισαχθεί στο παιδαγωγικό και φιλοσοφικό σύμπαν του Τζον Ντιούι, και ταυτόχρονα εντάσσουν τα κείμενα στο ιστορικό και παιδαγωγικό τους πλαίσιο.

Ο συλλογικός αυτός τόμος προβάλλει σύγχρονες θεωρητικές και ερευνητικές τάσεις και προβληματισμούς, καθώς και πρακτικές εφαρμογές, που αφορούν την αξιοποίηση της προφορικής ιστορίας στα μουσεία και στην εκπαίδευση, τόσο στη χώρα μας όσο και διεθνώς: Αυστραλία, Βόρεια Ιρλανδία, Ηνωμένο Βασίλειο, ΗΠΑ, Ιαπωνία, Ισραήλ, Τουρκία.Επίσης, αναδεικνύει ζητήματα που αφορούν τις δυνατότητες αλλά και τους περιορισμούς της χρήσης της προφορικής ιστορίας σε σχέση με τις ιστορικές, κοινωνικές, πολιτικές, επικοινω­νιακές, εκπαιδευτικές και αναπαραστατικές διαστάσεις της, ώστε να προωθηθεί ο σχετικός διά­λογος στον τόπο μας, καθώς και οι αντίστοιχες εφαρμογές, σε σχέση με την αντίστοιχη διεθνή συζήτηση.

Η καταιγιστική εισβολή των εικόνων στη ζωή μας έχει καταλυτικές επιπτώσεις στη διαμόρφωση της σκέψης μας. Η σχεδόν καθολική οπτικοποίηση των κάθε μορφής πληροφοριών αλλά και γνώσεων συνηγορεί σε μια μετατόπιση του σημείου όρασης των εκπαιδευτικών προγραμμάτων γενικά και της καλλιτεχνικής παιδείας ειδικότερα. Ο όρος οπτικός πολιτισμός, που αφορά στη σύγχρονη τέχνη που παράγεται με πολλά διαφορετικά στοιχεία και μέσα, οδηγεί στην προσέγγισή της από διαφορετικούς δρόμους, συχνά ανοίκειους για μεγάλο αριθμό ατόμων. Ο τρόπος προσέγγισης και κατανόησης των διαφορετικών αυτών παραγωγών είναι αντικείμενο διερεύνησης των προγραμμάτων της καλλιτεχνικής εκπαίδευσης στις μέρες μας. Αντικείμενο αυτού του συλλογικού τόμου είναι η κατάθεση των απόψεων – θέσεων διακεκριμένων πανεπιστημιακών δασκάλων της καλλιτεχνικής εκπαίδευσης επάνω στα μεταμοντέρνα πολιτιστικά προϊόντα και τους δημιουργούς τους και στον τρόπο που οφείλει να τα διαχειριστεί η εκπαίδευση. 

Το βιβλίο αυτό περιλαμβάνει κείμενα για το σχολείο και την παθολογία του, τα οποία σηματοδοτούν την πορεία του στοχασμού, της ερευνητικής αναζήτησης αλλά κυρίως της τριανταπεντάχρονης πρακτικής του συγγραφέα ως σχολικού ψυχολόγου. Ο συγγραφέας, μέσα από τα κείμενά του, προτείνει μια άλλη ανάγνωση των βασικών προβλημάτων που ταλανίζουν το «υπαρκτό» σχολείο: τη «σχολικοειδή του απόφυση» (σχολική αποτυχία) και τη βία στο σχολείο. Και μια άλλη παρέμβαση η οποία στοχεύει όχι μόνο να προσαρμόσει το παιδί στο σχολείο αλλά κυρίως το σχολείο στο παιδί. O σχολικός ψυχολόγος καλείται να συμβάλει στην κριτική συνειδητοποίηση των εκπαιδευτικών φωτίζοντας τα κοινωνικά και θεσμικά αίτια της σχολικής αποτυχίας του λειτουργικού αναλφαβητισμού, της βίας και της παραβατικότητας. Καλείται επίσης να συμμετέχει στην οικοδόμηση ενός δημοκρατικού σχολείου αφού η επιστημονική έρευνα και το παιδαγωγικό πάθος πολλών πρωτοπόρων παιδαγωγών έχει καταδείξει πως ένα άλλο σχολείο είναι εφικτό, πως μπορούμε να θεραπεύσουμε το υπαρκτό σχολείο.

Ο τίτλος του βιβλίου υπονοεί την ύπαρξη μιας διπλής σύνδεσης. Από τη μια έχουμε το ρόλο της τέχνης στην εκπαίδευση και στη ζωή των παιδιών και από την άλλη, την εκπαίδευση των ειδικών. Από τη μια βρίσκεται η τέχνη ως μέσο προσωπικής και αυθόρμητης έκφρασης και από την άλλη, η τέχνη ως ιδιαίτερο κοινωνικοπολιτισμικό πεδίο.Ο τόμος πραγματεύεται την καλλιτεχνική πράξη ως μια δυναμική και διαρκώς εξελισσόμενη διαδικασία προσωπικής δημιουργίας. Η διαδικασία αυτή εμφορείται από τη διάθεση ανάπτυξης μιας προσωπικής ματιάς με βάση υλικά, εργαλεία, μεθόδους, στάσεις και σκέψεις, τα οποία έχουν αναπτύξει διαφορετικές καλλιτεχνικές παραδόσεις.Στο βιβλίο λοιπόν αυτό, οι εικαστικές τέχνες, η μουσική, η προφορική αφήγηση, το κουκλοθέατρο και ο κινηματογράφος προσεγγίζονται ως καλλιτεχνικές πρακτικές οι οποίες ζητούν να οικοδομήσουν τη σχέση τους με τα παιδιά, με βάση την πεποίθηση ότι αντικείμενο της τέχνης δεν είναι τελικά τίποτε άλλο παρά η διερεύνηση και η αποθέωση της ελευθερίας της ανθρώπινης συνείδησης.

Τι κάνει ο δάσκαλος ή η δασκάλα με ένα παιδί που επιτίθεται συνεχώς στους συμμαθητές του και τους χτυπάει; Τι δυνατότητες έχει με ένα μαθητή που η μητρική του γλώσσα δεν είναι η ελληνική και, ενώ είναι στη δευτέρα τάξη, δεν ξέρει να γράφει ούτε να διαβάζει; Πώς μπορεί να ωθήσει στη μάθηση μια μαθήτρια που συστηματικά απαντάει στις ερωτήσεις με μη αναμενόμενο τρόπο; Πώς να αντιμετωπίσει ένα μαθητή που δεν συμμετέχει στο μάθημα, και τι να κάνει με ένα παιδί του νηπιαγωγείου που όλο πεφτει και κλαίει; Μια διεπιστημονική ομάδα συνεργάζεται με σκοπό να αντιμετωπίσει μέσα στη σχολική τάξη προβλήματα που οδηγούν στον κοινωνικό αποκλεισμό, και να συμβάλει επομένως στην αποτροπή ή την ανατροπή του. Στην Ομάδα συναντώνται εκπαιδευτικοί από σχολεία της Θεσσαλονίκης με μέλη της επιστημονικής κοινότητας από το πανεπιστήμιο και από το χώρο της πρόληψης της ψυχικής υγείας. Κοινή παραδοχή της Ομάδας είναι ένα σχολείο, στο κέντρο του οποίου δεν βρίσκεται ούτε ο εκπαιδευτικός ούτε το παιδί ως άτομο, αλλά οι κοινωνικές σχέσεις που οδηγούν στη συγκρότηση του παιδιού σε πρόσωπο, θέτοντας ως αρχές την ελευθερία του προσώπου και την κοινωνικότητα ως προϋπόθεση της ελευθερίας.Η μέθοδος που αναπτύσσεται είναι η Αναστοχαστική Πράξη. Σε μια οπτική που συνθέτει την επικοινωνιακή θεώρηση των σχέσεων με την κοινωνική, η αναστοχαστική εκπαιδευτική πράξη επιδιώκει τη λύση των προβλημάτων μέσω της αλλαγής των σχέσεων μέσα στην τάξη με καταλύτη τη δασκάλα ή το δάσκαλο.Στο βιβλίο εναλλάσσονται και συντίθεται η βιωματική προσέγγιση της πρακτικής της Ομάδας με τις θεωρητικές προσεγγίσεις, στο πνεύμα της πραξιακής ενότητας θεωρίας και πρακτικής. Επομένως εξετάζονται συγκεκριμένες περιπτώσεις, και παρουσιάζεται το θεωρητικό πλαίσιο καθώς και ο γενικότερος προβληματισμός των μελών της Ομάδας.

Ο τόμος Μουσεία και Εκπαίδευση συγκροτήθηκε ως ενδεικτική καταγραφή της μουσειακής εκπαίδευσης στη χώρα μας, τόσο στον χώρο των πανεπιστημίων όσο και των μουσείων. Σκοπός του είναι να προωθήσει το διάλογο μεταξύ όλων των εμπλεκόμενων φορέων, ομάδων και ατόμων, ώστε, στη βάση ενός γενικού απολογισμού και μιας κριτικής αποτίμησης του εκπαιδευτικού, πρακτικού, θεωρητικού και ερευνητικού έργου, να τεθούν οι προϋποθέσεις για περαιτέρω γόνιμη ανάπτυξη στο μέλλον. Ο τόμος στοχεύει επίσης, στη διευκόλυνση της προσέγγισης της μουσειακής εκπαίδευσης από όλους και όλες, που ενδιαφέρονται να ασχοληθούν ερευνητικά, θεωρητικά και πρακτικά, τόσο στο πλαίσιο των σπουδών τους όσο και επαγγελματικά με την εκπαίδευση στα μουσεία.Το βιβλίο συνοδεύεται από ένα CD-ROM με σχετικό οπτικό υλικό. 

Το βιβλίο διερευνά τις διασυνδέσεις μουσείων και Ιστορίας, στο πλαίσιο των πολλαπλών χρήσεων της ιστορίας στο δημόσιο χώρο, και αναλύει τις επιπτώσεις της εκπαιδευτικής διάστασης των μουσείων στη διαμόρφωση ιστορικής, κυρίως, παιδείας και αντίστοιχων ιστορικών αντιλήψεων και συμπεριφορών. Παραπέμπει σε σύγχρονα μουσειολογικά ζητήματα, σε ζητήματα που αφορούν τη θεωρία του υλικού πολιτισμού, τις πολλαπλές δημόσιες χρήσεις της Ιστορίας, τις σχέσεις μνήμης και Ιστορίας, την προφορική ιστορία και, γενικότερα, τη δόμηση, έκθεση, ανάγνωση και ερμηνεία διάφορων τύπων ιστοριών καθώς και τη σχέση που έχουν ή μπορεί να έχουν με την Ιστορία ως πειθαρχία και ειδικό επιστημονικό τρόπο αντίληψης της πραγματικότητας.

Η Τιτίκα Σάλλα, η οποία διδάσκει στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, πραγματεύεται τις μορφές και το περιεχόμενο της εικαστικής διαπαιδαγώγησης, χαρτογραφώντας την ιστορική πορεία και εξέλιξη των καλλιτεχνικών μαθημάτων στα διάφορα εκπαιδευτικά συστήματα. Παρουσιάζει τις εκπαιδευτικές πρακτικές που εφαρμόστηκαν, αλλά και τις θεωρητικές θέσεις που τις στήριξαν, έως τη συγκρότησή τους στα σύγχρονα μοντέλα της διδακτικής της τέχνης, σε Ευρώπη και Αμερική. Σχολιάζει τις ανάγκες που ανέδειξαν τα διαφορετικά συστήματα εικαστικής εκπαίδευσης και τη θέση των καλλιτεχνικών μαθημάτων στο συνολικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα.Σε ξεχωριστό κεφάλαιο παρουσιάζεται η ιστορία και η τωρινή εικόνα της καλλιτεχνικής εκπαίδευσης στην Ελλάδα, έτσι ώστε ο αναγνώστης να αποκομίζει μια συνδυαστική, ολοκληρωμένη αντίληψη του καθεστώτος της εικαστικής παιδείας στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα.

Το 1818, ο Ζοζέφ Ζακοτό, ένας εξόριστος Γάλλος δάσκαλος στο Πανεπιστήμιο της Λουβέν, ανακάλυψε μια αντισυμβατική μέθοδο διδασκαλίας που έσπειρε τον πανικό στη μορφωμένη Ευρώπη. Μη γνωρίζοντας φλαμανδικά, ο Ζακοτό κατάφερε να διδάξει γαλλικά σε Φλαμανδούς μαθητές που δεν γνώριζαν γαλλικά. Η γνώση, συμπέρανε ο Ζακοτό, δεν είναι απαραίτητη στη διδασκαλία, ούτε η εξήγηση απαραίτητη στη μάθηση. Τα αποτελέσματα αυτού του ασυνήθιστου πειράματος παιδαγωγικής τον οδήγησαν στη διαπίστωση ότι όλοι οι άνθρωποι είναι εξίσου νοήμονες. Βασισμένος σε αυτή τη διαπίστωση, ο Ζακοτό επινόησε μια φιλοσοφία και μια μέθοδο που ονόμασε πνευματική χειραφέτηση, μια μέθοδο που επιτέπει, για παράδειγμα, σε αναλφάβητους γονείς να διδάξουν οι ίδιοι τα παιδιά τους. Με αυτό το βιβλίο ο Γάλλος φιλόσοφος Ζακ Ρανσιέρ επιτίθεται στις τρέχουσες εκπαιδευτικές και κοινωνιολογικές θεωρίες προτείνοντας μια ριζοσπαστική αναδιατύπωση των όρων εξασφάλισης της ισότητας αλλά και της ελευθερίας.

Η περιβαλλοντική εκπαίδευση τις τελευταίες δεκαετίες εξελίχθηκε σταδιακά ως βασική καινοτόμος συνιστώσα της εκπαιδευτικής διαδικασίας και πυλώνας των περιβαλλοντικών διεκδικήσεων που εξέθρεψαν την έννοια της αειφόρου ανάπτυξης. Στις αρχές του 21ου αιώνα, η εκπαίδευση για την αειφόρο ανάπτυξη, με τη στήριξη διεθνών οργανισμών, διεκδικεί τη δική της θέση στα εκπαιδευτικά δρώμενα. Η νέα αυτή εκπαιδευτική πρόταση όμως εγείρει και μια σειρά από ζητήματα, τα οποία προσπαθούμε να προσεγγίσουμε σε αυτό το βιβλίο. Οι σχέσεις με την περιβαλλοντική εκπαίδευση, οι διαφορετικές τάσεις και ερμηνείες που διαμορφώνονται, οι προβληματισμοί και οι αντιρρήσεις που διατυπώνονται αποτελούν στοιχεία μέσα από τα οποία επιχειρούμε να συνθέσουμε την εικόνα της αναδυόμενης εκπαίδευσης για την αειφόρο ανάπτυξη και να στοιχειοθετήσουμε τις δικές μας προτάσεις.