Μιχάλης Παπαδόπουλος
< πίσω στους Συγγραφείς

Το βιβλίο αυτό είναι ένας τιμητικός τόμος για τον Θανάση Τζαβάρα και έχει γραφτεί από τους μαθητές και φίλους του. Περιέχει κείμενα που ακολουθούν τους τομείς της επιστημονικής του παρουσίας και παραγωγής ανάμεσα στους δύο πόλους της Νευροψυχολογίας και της Ψυχανάλυσης, με περάσματα από τη νευρολογία, την ψυχιατρική, τη λογοτεχνία και την ιστορία. Μια σειρά από φαινομενικές ασυνέχειες, με μια απόλυτα λογική συνέχεια και ενότητα: Όλοι ξέραμε ότι υπάρχει εγκέφαλος και ότι υπάρχει ψυχισμός, αλλά καθώς περιχαρακωνόμαστε ο καθένας στον τομέα του καταλήγουμε να πιστεύουμε ότι η αλήθεια βρίσκεται στη δική μας μεριά, στο δικό μας αντικείμενο. Ο Τζαβάρας μας έμαθε ότι δεν υπάρχει ή το ένα ή το άλλο, και το βιβλίο αυτό είναι η ευκαιρία της συνύπαρξής μας. Τα κείμενα μοιράζονται σε τρεις θεματικές ενότητες, ακολουθώντας αυθαίρετα τα πεδία επιστημονικού ενδιαφέροντος του Θανάση Τζαβάρα: τη νευροψυχολογία, την ψυχανάλυση και τη μεταιχμιακή, διεπιστημονική σύνθεση.

Είναι η ΔΕΠΥ η νέα μάστιγα; Έχουν πράγματι πολλαπλασιαστεί τα τελευταία χρόνια η διπολική διαταραχή, ο αυτισμός και τα υπερκινητικά παιδιά; Μπορούμε να ξεπεράσουμε το πένθος μας απλώς με ένα χάπι; Το βιβλίο αυτό εξετάζει την αυξανόμενη τάση υπεριατρικοποίησης των διαταραχών, ιδιαιτέρως αυτών που αφορούν παιδιά και που σχετίζονται με τη σχολική απόδοση. «Ο συγγραφέας μάς δείχνει με σαφήνεια πως επιφανείς εκπρόσωποι της ιατρικής επιστήμης της ψυχικής υγείας τίθενται στην υπηρεσία φαρμακοβιομηχανιών επινοώντας, προς αύξησην των πωλήσεών τους, ασθένειες των παιδιών που κατ' αυτούς συνίστανται στο ότι ορισμένες εκδηλώσεις της προσωπικότητάς τους εκφεύγουν από το "κανονικό" και πρέπει να αντιμετωπίζονται όχι με την εξέτασή τους ως αντιδράσεις στο οικογενειακό και κοινωνικό τους περιβάλλον αλλά συμπωματικά, ως αποκλίσεις δηλαδή από την, κατά τους ίδιους, ενιαία και ανεξάρτητη από το περιβάλλον λειτουργία του εγκεφάλου. Επινόηση σε τραγική αντίφαση με τον σεβασμό στη διαφορετικότητα του καθενός που δέχεται ο νομικός πολιτισμός μας, πολλώ μάλλον όταν αυτό συμβαίνει στο στάδιο της διαμόρφωσης της προσωπικότητας του παιδιού». Νίκος Ρόζος Επίτιμος Αντιπρόεδρος του Συμβουλίου της Επικρατείας

Το βιβλίο αυτό περιλαμβάνει κείμενα για το σχολείο και την παθολογία του, τα οποία σηματοδοτούν την πορεία του στοχασμού, της ερευνητικής αναζήτησης αλλά κυρίως της τριανταπεντάχρονης πρακτικής του συγγραφέα ως σχολικού ψυχολόγου. Ο συγγραφέας, μέσα από τα κείμενά του, προτείνει μια άλλη ανάγνωση των βασικών προβλημάτων που ταλανίζουν το «υπαρκτό» σχολείο: τη «σχολικοειδή του απόφυση» (σχολική αποτυχία) και τη βία στο σχολείο. Και μια άλλη παρέμβαση η οποία στοχεύει όχι μόνο να προσαρμόσει το παιδί στο σχολείο αλλά κυρίως το σχολείο στο παιδί. O σχολικός ψυχολόγος καλείται να συμβάλει στην κριτική συνειδητοποίηση των εκπαιδευτικών φωτίζοντας τα κοινωνικά και θεσμικά αίτια της σχολικής αποτυχίας του λειτουργικού αναλφαβητισμού, της βίας και της παραβατικότητας. Καλείται επίσης να συμμετέχει στην οικοδόμηση ενός δημοκρατικού σχολείου αφού η επιστημονική έρευνα και το παιδαγωγικό πάθος πολλών πρωτοπόρων παιδαγωγών έχει καταδείξει πως ένα άλλο σχολείο είναι εφικτό, πως μπορούμε να θεραπεύσουμε το υπαρκτό σχολείο.

Το βιβλίο αυτό προέκυψε από υλικό που ανευρέθη στο σπίτι του παππού του συγγραφέα, Κωσταντά Παναγή Μαλιαλή, στο χωριό Ανώγυρα της Κύπρου. Το πρώτο μέρος του βιβλίου διαπραγματεύεται τη σχέση της γραφής και του πόνου, της οδύνης και της ηδονής, μέσα από μια θεωρητική προβληματική, η οποία πηγάζει από την ψυχαναλυτική μεθοδολογία. Σύμφωνα με αυτή την προσέγγιση, η οδύνη, ο πόνος, η απώλεια, τα ψυχικά κατάγματα, τα γυμνά συναισθήματα, η φωτιά του θυμού δια-γράφονται αφού γράφονται, μουσικοποιούνται και χορεύονται, στιχοποιούνται και ηχοποιούνται, με αποτέλεσμα το υποκείμενο να διαγράφει τον θάνατο, έστω και προσωρινά. Στο δεύτερο μέρος, ο συγγραφέας παρουσιάζει δύο ενδιαφέροντα κείμενα του παππού του, το ένα εθνογραφικό και το άλλο ποιητικό. Το μεν πρώτο περιγράφει την αγροτική ζωή και τους κοινωνικούς θεσμούς και έθιμα που επικρατούσαν στο χωριό του Ανώγυρα. Το δε δεύτερο, είναι ένα ενδιαφέρον ποίημα που έγραψε ο παππούς Κωσταντάς για ένα τραγικό περιστατικό που συνέβη στην οικογένεια του, και που, ποιητικώ τω λόγω, περιγράφει τη διαδικασία ενός κεντήματος, που ανατέθηκε ως εργασία στην γυναικαδελφή του Μαρία από κάποιον έμπορο. Μετά από δυόμισι χρόνια σκληρής εργασίας, η Μαρία παρέδωσε το εργόχειρο, αλλά ο έμπορος ακύρωσε τη συμφωνία, γεγονός που οδήγησε τη Μαρία σε κατάθλιψη, και τελικά «απέθανεν εκ λύπης». Όπως γράφουν οι προλογίζοντες το βιβλίο, Λεωνίδας Εμπειρίκος και Νίκος Σιγάλας:«Πρόκειται για ένα σημαντικό γλωσσικό μνημείο που βρίσκεται και πάλι στο χώρο μεταξύ γραπτού και προφορικού λόγου[…]. Το ανά χείρας βιβλίο αποτελεί ένα σύνθετο και πολύπλευρο εγχείρημα. Παρέχει πλούσιο υλικό στο μελετητή των ελληνικών διαλέκτων. Στον ιστορικό, στον μελετητή της αγροτικής κοινωνίας, στον ανθρωπολόγο και τον ψυχολόγο, πέραν πάντων όμως παρέχει υλικό στην φαντασία και την ποίηση. Στην ποιοτική ζωή, ως πάλη με τον πόνο και τον θάνατο ως αγάπη, θέληση για γνώση, στοργή και έρωτα για την ζωή».