Οι Διάλογοι για τη φυσική θρησκεία του Νταίηβιντ Χιουμ, έργο γραμμένο κατά το πρότυπο του κικερώνειου De Natura Deorum, αποτελεί μάλλον το μεγαλύτερο λογοτεχνικό επίτευγμα του Σκώτου φιλοσόφου και ταυτόχρονα το σημαντικότερο τεκμήριο της νεότερης εμπειριστικής φιλοσοφίας της θρησκείας. Μέσω της δια­λογικής μορφής εκτίθενται οι σκεπτικιστικές ενστάσεις που αποδομούν τα θεολογικά θεωρήματα, δίχως αυτή η αποδόμηση να ανάγεται η ίδια σε δόγμα. Στο επίκεντρο της συζήτησης βρίσκεται η απόπειρα τελεολογικής απόδειξης της ύπαρξης του Θεού, κατ’ αναλογία με την ανθρώπινη δημιουργική πράξη. Ο Φίλων, η δραματουργική ενσάρκωση του σκεπτικιστή, θα καταρρίψει τις αξιώσεις της θεολογικής φιλοσοφίας, αφήνοντας ωστόσο ταυτόχρονα ανοιχτή την πύλη που οδηγεί στην αναγνώριση φυσικών θρησκευτικών πεποιθήσεων. Χάρη στον επιδέξιο συγγραφικό χειρισμό του, ο Χιουμ θα προσφέρει ένα έργο που, μολονότι αδημοσίευτο κατά τη διάρκεια της ζωής του, έμελλε να αποτελέσει τη βάση όχι μόνο πολλών μεταγενέστερων εγχειρημάτων στη φιλοσοφία της θρησκείας αλλά και ποικίλων, ακόμη και ευθέως αντιτιθέμενων, ερμηνειών.

Στην Κρίση ο Έντμουντ Χούσσερλ επιχειρεί να αποσαφηνίσει οριστικά το νόημα της φαινομενολογικής φιλοσοφίας του. Είναι ένα από τα σημαντικότερα φιλοσοφικά έργα του 20ού αιώνα, γραμμένο μέσα στο ζόφο του ναζισμού και του προαναγγελλόμενου πολέμου. Συνιστά μια έκκληση για στοχασμό πάνω στις εγκαθιδρυμένες βεβαιότητες, με βάση τις οποίες ζητά –όλο και πιο πεισματικά– να πορευτεί η δυτική ανθρωπότητα από τον 17ο αιώνα και μετά. Φωτίζει τις άδηλες πτυχές της προέλευσης όλων των γνωσιακών επιτευγμάτων που οδήγησαν το ευρωπαϊκό πνεύμα από την άμεση βιοκοσμική εμπειρία προς τις αλήθειες των επιστημών. Αυτές παρουσιάζονται πλέον όχι ως ανεπερώτητη πρόοδος από το μύθο και το ψεύδος στη δήθεν από καταβολής ετοιμασμένη αληθή γη που η επιστήμη ευαγγελίστηκε. Η επιστήμη είναι ένα σπουδαίο αλλά και ιστορικά προσδιορισμένο συνειδησιακό επίτευγμα μεταξύ άλλων. Με αυτή την επανερμηνεία του νοήματος της αλήθειας της επιστήμης, ο Χούσσερλ ελπίζει πως συμβάλλει στο να ξαναγίνει η ανθρωπότητα αυτοσυνείδητη για το συνολικό νόημα της ζωής της.

Η πραγματεία του Ρουσσώ περί επιστημών και τεχνών, γραμμένη το 1750, αποτελεί την πρώτη κατάθεση και επεξεργασία των σκέψεων που θα απασχολήσουν το ώριμο έργο του. Ο ίδιος παρουσιάζει το κείμενο, που γράφτηκε σαν απάντηση σε σχετικό ερώτημα της Ακαδημίας της Ντιζόν, ως προϊόν μιας έκλαμψης, μιας ενορατικής σύλληψης που είχε καθ’ οδόν προς συνάντηση του φυλακισμένου Ντιντερό. Με την απάντησή του ο Ρουσσώ θα εγκαινιάσει ωστόσο τη μακροχρόνια ένταση που χαρακτήριζε τις σχέσεις του με τους διαφωτιστικούς κύκλους. Στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος βρίσκεται η ανάπτυξη των γραμμάτων και των τεχνών σε συνάρτηση με την εξέλιξη της ηθικής των πολιτών, η οποία κρίνεται ως αντιστρόφως ανάλογη. Με το νήμα αυτής της κριτικής της νεωτερικότητας και της προόδου ο Ρουσσώ υφαίνει τον καμβά πάνω στον οποίο θα σχεδιάσει στη συνέχεια την ανεπτυγμένη κριτική των ηθών και των κοινωνικοπολιτικών σχέσεων, αλλά και την παιδαγωγική του θεωρία.

Με τα δοκίμια «Τι σημαίνει: Προσανατολίζομαι στη σκέψη;», «Το τέλος των πάντων», «Περί ενός αριστοκρατικού τόνου που πρόσφατα υψώθηκε στη φιλοσοφία», «Εξαγγελία της επικείμενης περάτωσης μιας πραγματείας για την αιώνια ειρήνη στη φιλοσοφία», που δημοσίευσε ο Καντ στην επιθεώρηση Berlinische Monatsschrift, επιχειρεί να υπερασπιστεί την κριτική φιλοσοφία απέναντι σε επιθέσεις και προπάντων να δείξει πώς αυτή απαντά στην κρίση του ύστερου Διαφωτισμού: πώς επιτυγχάνει να διαμεσολαβήσει τη φυσικοεπιστημονική εικόνα του κόσμου με την ηθικοπρακτική αυτοκατανόηση των ανθρώπων και με την κοινή εμπειρία της ζωής. Oύτε οι κλονισμένες βεβαιότητες της ορθολογιστικής μεταφυσικής και της θετικής θρησκείας ούτε, από την άλλη, η τάση της εποχής που στρέφεται στο άμεσο αίσθημα και στην ιδιοφυή ατομικότητα μπορούν κατά τον Καντ να εξασφαλίσουν μια ενιαία εικόνα του ανθρώπου και του κόσμου.

Είναι η δημοκρατική εντολή μια πολυτέλεια σε συνθήκες κρίσης; Αλήθεια, υπό ποιες οικονομικές προϋποθέσεις υπάρχει πολιτική ελευθερία; Ο Ρουσσώ απαντά ότι μπορεί να υπάρχει πολιτική ελευθερία αν κανείς δεν είναι τόσο φτωχός, ώστε να πρέπει να πουλήσει τον εαυτό του για να ζήσει, και κανείς τόσο πλούσιος, ώστε να μπορεί να την αγοράσει. Ένα οικονομικό σύστημα που προϋποθέτει και αναπαράγει ένα τέτοιο ποιοτικό χάσμα, απειλεί, όντως, τη δημοκρατία. Η συγκυρία απεικονίζει μια μορφή αυτού του προβλήματος. Όταν παγκόσμιες κινήσεις κεφαλαίων αποβαίνουν αίφνης εις βάρος μιας χώρας, όταν η δημοκρατική εντολή εκβιάζεται στο όνομα φυσικών δυνάμεων πέραν κάθε δημοκρατικού ελέγχου, φανερώνονται τα όρια της δημοκρατίας του διχασμένου τούτου κόσμου.

Το βιβλίο αυτό αποτελεί μία μαρτυρία. Σύμφωνα με το ψυχαναλυτικό ήθος προέρχεται από συλλογή και καταγραφή λόγων βαρύτατα άρρωστων παιδιών και εφήβων στο πλαίσιο μιας προσωπικής ψυχαναλυτικής τους σχέσης με την συγγραφέα. Η ανάδυση του πρωτογενούς αυτού υλικού δεν μπορεί παρά να εκπλήξει: τα άρρωστα παιδιά και εφήβους απασχολεί πολύ περισσότερο η θέση τους μέσα στην επιθυμία των γονέων τους, στην οικογένειά τους, από την ασθένεια αυτή καθεαυτή.

Το βιβλίο αυτό παρουσιάζει τη σύγχρονη Οικονομική Θεωρία (Νεοκλασική Θεωρία και σύγχρονη Μικροοικονομική, Κεϊνσιανή θεωρία και σύγχρονη Μακροοικονομική, Μαρξική Οικονομική Θεωρία), διερευνώντας παράλληλα την εννοιολογική και επιστημολογική θεμελίωση καθεμιάς από τις διαφορετικές αυτές σχολές οικονομικής σκέψης. Η Πολιτική Οικονομία, όπως και οι άλλες κοινωνικές επιστήμες, δεν αποτελεί ένα ενοποιημένο θεωρητικό σύστημα, κατ’ αντιστοιχία με τις φυσικές επιστήμες ή τα μαθηματικά. Αντίθετα, αποτελεί μια σχισματική επιστήμη, με την έννοια ότι διαμορφώνονται στο εσωτερικό της διαφορετικές (και κατά κανόνα αντιμαχόμενες) θεωρητικές σχολές, που καθεμία οικοδομείται σε αναφορά με ένα ξεχωριστό θεωρητικό αντικείμενο και ένα ιδιαίτερο σύστημα εννοιών. Το κατά πόσο η καθεμία από τις σύγχρονες σχολές της Πολιτικής Οικονομίας μπορεί να ερμηνεύσει αποτελεσματικά τα φαινόμενα, και σε ποιο βαθμό τα θεωρητικά συμπεράσματά της ή τα πορίσματά της για την ακολουθητέα οικονομική πολιτική είναι συμβατά με εκείνα των άλλων σύγχρονων σχολών, αποτελεί επίσης αντικείμενο διερεύνησης του παρόντος βιβλίου.

Είμαστε ελεύθεροι; Είναι η ελευθερία συμβατή με τον ντετερμινισμό; Πώς συνδέεται η ελευθερία με την ηθική υπευθυνότητα; Αυτά είναι τα κεντρικά ερωτήματα στα οποία μπορεί να αναλυθεί το πρόβλημα της ελεύθερης βούλησης. Το ζήτημα της ανθρώπινης ελευθερίας είναι τόσο παλιό όσο και ο ίδιος ο φιλοσοφικός στοχασμός. Είναι όμως και πολύ επίκαιρο, καθώς τις τελευταίες δεκαετίες φιλόσοφοι νατουραλιστικής κυρίως κατεύθυνσης έχουν εισαγάγει νέα ερωτήματα, νέες εννοιολογικές διακρίσεις και μια νέα ορολογία, με βάση τα οποία συζητούν το πρόβλημα αλλά και επαναξιολογούν τις κλασικές θεωρίες. Με το «πρόβλημα της ελεύθερης βούλησης» δηλώνεται ακριβώς η ιδιαιτερότητα των όρων με τους οποίους διεξάγεται η σύγχρονη συζήτηση. Στο παρόν βιβλίο, ο συγγραφέας καταπιάνεται με αυτή τη σύγχρονη συζήτηση. Εξηγεί το πρόβλημα, ταξινομεί και παρουσιάζει τις διάφορες θεωρίες και διαλέγεται κριτικά μαζί τους. Στη διαμάχη μεταξύ συμβατοκρατών και ασυμβατοκρατών, ήπιων ντετερμινιστών και ελευθεροκρατών, παίρνει τελικά τη θέση των ελευθε­ροκρατών (οι οποίοι ως τέτοιοι είναι ασυμβατοκράτες) και προετοιμάζει το έδαφος για την υποστήριξη μιας νέας ελευθεροκρατικής θεωρίας, η οποία θα εγείρει τις λιγότερες δυνατές αιτιάσεις εναντίον της.

Το 20 χρόνια χρειάστηκαν είναι το χρονικό του εγχειρήματος του Συνασπισμού που ξεκίνησε τα χρόνια 1991-1992. Όταν σε συνθήκες κατάρρευσης ενός ολόκληρου συστήματος ιδεών και αξιών, αγωνιστές της Αριστεράς ενός πλατιού φάσματος προελεύσεων αποφάσισαν να συνδιαμορφώσουν ένα σύγχρονο πολιτικό φορέα που να υπερβαίνει τόσο τον τριτοδιεθνιστικό κομμουνισμό όσο και τη σοσιαλδημοκρατία. Με την ελευθερία και την ισότητα χαραγμένες στις σημαίες του και στην αξιακή του ταυτότητα. Ήταν μια επιλογή μακράς πνοής, μια επιλογή αδιαπραγμάτευτη. Το εγχείρημα ήταν δύσκολο, πρωτότυπο και –ίσως γι΄αυτό – ελκυστικό. Το 20 χρόνια χρειάστηκαν παρακολουθεί την εικοσάχρονη πορεία του Συνασπισμού, από το 1992 μέχρι το 2012. Μια πορεία που σημαδεύτηκε από πολλές δοκιμασίες, συγκρούσεις και αμφισβητήσεις. Μια πορεία που πέρασε από τη συγκρότηση της συμμαχίας του ΣΥΡΙΖΑ, για να φτάσει στον ΣΥΡΙΖΑ-ΕΝΩΤΙΚΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΜΕΤΩΠΟ και στη σημερινή του ανάδειξη σε πρωταγωνιστή της πολιτικής ζωής του τόπου. Με μόνιμο το ενδιαφέρον για τα κοινωνικά δρώμενα, με σταθερό στόχο να σπάσει ο φαύλος κύκλος της δικομματικής εναλλαγής, με όραμα πάντα τη δημοκρατική-σοσιαλιστική αναγέννηση, το σοσιαλισμό με δημοκρατία και ελευθερία στην Ελλάδα και τον κόσμο ολόκληρο. Το 20 χρόνια χρειάστηκαν μπορεί να αξιοποιηθεί και στη νέα φάση, στο νέο ξεκίνημα, στο νέο εγχείρημα. Για να συμβάλει καθοριστικά ο Συνασπισμός και ο ΣΥΡΙΖΑ-ΕΚΜ, με τις πιο πρόσφορες πολιτικές πρωτοβουλίες και οργανωτικές μορφές, ώστε να σταματήσει η καταστροφή της χώρας, να οργανωθεί η δημοκρατική ανατροπή, να οικοδομηθεί μια κοινωνία αλληλεγγύης, δικαιοσύνης και δημοκρατίας. Ως αξιωματική αντιπολίτευση σήμερα, από θέσεις κυβερνητικές αύριο. Πάντα με τη θέληση, τη συμμετοχή και την ψήφο του λαού. Και είναι και αυτό το εγχείρημα δύσκολο και πρωτόγνωρο και αναγκαίο. Γι’ αυτό πρέπει και μπορεί να πετύχει. Για να ανανεώσουμε, για να ανανεώνουμε διαρκώς, τη μεγάλη Υπόθεση και τη μεγάλη Υπόσχεση.

Μπορεί η σκέψη να προβάλει αντίσταση στην καταστροφή του νεοφιλελευθερισμού, στη βία, στον πόλεμο και την ηθική αποσάθρωση που αποτελούν κεντρικά χαρακτηριστικά των αρχών του 21ου αιώνα; Ποιος είναι ο ρόλος της κριτικής σε ένα περιβάλλον όπου η θεωρία αντιμετωπίζεται με κριτήρια μάνατζμεντ, που ανταμείβουν ό,τι είναι ακίνδυνο, συμβατικό, κοινότοπο; Παρουσιάζοντας τις μεγάλες σχολές της ριζοσπαστικής πολιτικής φιλοσοφίας και της κριτικής νομικής σκέψης, ο Κώστας Δουζίνας υποστηρίζει ότι στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, του εκσυγχρονισμού και του κοσμοπολιτισμού κινούμαστε μεταξύ του μηδενισμού της ανικανοποίητης επιθυμίας και της επίπλαστης αξίας των εθνικισμών και των θρησκειών. Απέναντί τους στέκεται η παρρησία της σκέψης και της αντίστασης. Οι κοσμοπολιτισμοί της εξουσίας καταλήγουν κάθε φορά σε αυτοκρατορικές περιπέτειες. Ακολουθώντας τον Διογένη, τον Ζήνωνα, τον Μπένγιαμιν και τον Ντερριντά, ο «κοσμοπολιτισμός που έρχεται» οικοδομείται εδώ και τώρα, με φίλους, με πράξεις φιλοξενίας, στις πόλεις της αντίστασης. Αυτό που μας συνδέει με ένα μετανάστη, μια Παλαιστίνια ή έναν άνεργο Έλληνα δεν είναι ότι είμαστε όλοι άνθρωποι με δικαιώματα, πολίτες με ταυτότητα ή μέλη μιας κλειστής κοινότητας αλλά η απόλυτη μοναδικότητά μας και η συνολική μας ευθύνη, πέρα από τον πολίτη και τον άνθρωπο, πέρα από το εθνικό και το διεθνές. Ο κόσμος που έρχεται είναι ο κόσμος της πραγματικής δημοκρατίας του οποιουδήποτε και του καθενός. Η πόλη, οι άπειρες συναντήσεις μοναδικοτήτων στο Σύνταγμα, στις πλατείες, στην αλληλεγγύη. Έτσι αναμετριέται η ριζική επιθυμία με τις καταστροφές του παρελθόντος και με την υπόσχεση του μέλλοντος και μιας δικαιοσύνης που υπερβαίνει κάθε νόμο, σύνταγμα ή δικαίωμα.

Τα ένοπλα κινήματα του Μεσοπολέμου υπό την ηγεσία των τεσσάρων αδελφών Γιαγά είναι ακόμα και σήμερα ζωντανά στη λαϊκή μνήμη της Σάμου. Ωστόσο, με δεδομένο τον αποσχιστικό χαρακτήρα που έλαβαν τελικά τα εν λόγω κινήματα, η επίσημη ιστοριογραφία θα τα εντάξει από νωρίς στις «σιωπές» του εθνικού αφηγήματος. Με αφετηρία το αίτημα να συμπληρωθούν οι μάλλον αποσπασματικές γνώσεις μας πάνω στην πρόσφατη ιστορία μιας νησιωτικής επαρχίας του ελλαδικού χώρου, η παρούσα μελέτη διακατέχεται από ορισμένες γνωστικές μέριμνες μεγαλύτερου θεωρητικού εύρους, οι οποίες μπορούν να συ­νο­ψιστούν στα εξής δύο ερευνητικά ερωτήματα: πρώτον, ποιοι είναι εκείνοι οι κοινωνικοί μηχανισμοί που επιτρέπουν τη μετατροπή μιας μάλλον «ατομικής» και, εντέλει, «ιδιοτελούς» μορφής ανταρσίας σε συλλογικό ένοπλο κίνημα – τη μετατροπή, με άλλα λόγια, του «ληστή» σε «αντάρτη»; Και, δεύτερον, με ποιον τρόπο μια μορφή κοινωνικής ανταρσίας που προσεγγίζει τον ιδεότυπο της πρωτόγονης ή αρχαϊκής επανάστασης (σύμφωνα με την ορολογία που εισήγαγε ο Έρικ Χομπσμπάουμ) μπορεί να μετασχηματιστεί σε περισσότερο νεωτερικές μορφές κοινωνικής διαμαρτυρίας;