Η δυσπιστία δεν έχει καλή φήμη. Συντελεί, δήθεν, στον λαϊκισμό και στη διάβρωση της αλήθειας: γι’ αυτό σε κάθε κρίση προκύπτει πολύ γρήγορα η απαίτηση να ανακτήσουμε την εμπιστοσύνη μας. Ωστόσο, στη δυσπιστία υπάρχει και ένα εποικοδομητικό και ρυθμιστικό δυναμικό. Όταν το δυναμικό αυτό δεν μπορεί να εκφραστεί, η δυσπιστία οξύνεται και μετατρέπεται σε απειλή για την κοινωνία και το κράτος. Αντί λοιπόν στις σύγχρονες κρίσεις να απαιτούμε πάντοτε αντανακλαστικά την ανάκτηση της εμπιστοσύνης στους θεσμούς, ας πάρουμε επιτέλους στα σοβαρά τη δυσπιστία, που όλο και μεγαλώνει παγκοσμίως.

Η Θεωρία του μυθιστορήματος πρωτοδημοσιεύτηκε σε δύο συνέχειες στο Περιοδικό για αισθητική και γενική επιστήμη της τέχνης, στα 1916, και αναδημοσιεύτηκε ως αυτοτελής μονογραφία στα 1920. Ο Λούκατς έγραψε αυτό το εκτεταμένο δοκίμιο στα 1915, στη διάρκεια ενός διαλείμματος από την εργασία του πάνω στη νεοκαντιανή του Αισθητική, το οποίο προκλήθηκε από το ξέσπασμα του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου και τη στράτευσή του για μερικούς μήνες ως βοηθητικού στα μετόπισθεν. Το κείμενο θα αποτελούσε το πρώτο μέρος ενός μεγάλου έργου για τον Ντοστογιέφσκι – ένα σχέδιο το οποίο δεν πραγματοποιήθηκε τελικά. Η Θεωρία του μυθιστορήματος είναι το τελευταίο μεγάλο έργο το οποίο δημοσίευσε ο Λούκατς πριν από την αιφνίδια στροφή του στον μαρξισμό και στην κομμουνιστική πολιτική στα τέλη του 1918. Σηματοδοτεί μια στροφή στη διανοητική πορεία του, την οποία ο ίδιος ο Λούκατς συνέδεσε αναδρομικά με τη μετάβασή του «από τον Καντ στον Χέγκελ». Πρόκειται για ένα συναρπαστικό έργο, τη σημασία του οποίου αναγνώρισαν σημαντικοί διανοούμενοι του 20ού αιώνα, όπως ο Μαξ Βέμπερ, ο Τόμας Μαν, ο Ρόμπερτ Μούζιλ, ο Ερνστ Μπλοχ, ο Ζίγκφριντ Κρακάουερ, ο Βάλτερ Μπένγιαμιν, ο Τέοντορ Αντόρνο, o Χέρμπερτ Μαρκούζε, ο Λυσιέν Γκολντμάν, ο Πέτερ Μπύργκερ κ.ά., ενώ σήμερα παρατηρείται μια ανανέωση του ενδιαφέροντος γι’ αυτό και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού.

«O κήπος είναι μια προσπάθεια οικείωσης της φύσης από τον άνθρωπο. […] Σε αντίθεση αφενός με την αδιαμεσολάβητη ή “άγρια” φύση, αφετέρου με άλλου τύπου καλλιέργειες όπως το χωράφι, το δάσος κ.λπ., ο κήπος συνιστά ένα προστατευμένο φυσικό περιβάλλον, με κύριο χαρακτηριστικό τον τοίχο (έστω και νοερό) που τον ξεχωρίζει από τον υπόλοιπο κόσμο. Μέσα σ’ αυτό το περιβάλλον μπορούν να εφαρμοστούν και να διερευνηθούν διαφορετικές απόψεις για τη σχέση του ανθρώπου με τη φύση και το σύμπαν, καθώς και για τη ζωή και τον θάνατο, εφόσον το περιεχόμενό του είναι ως επί το πλείστον ζωντανό και φθαρτό. Μπορούμε επομένως να δούμε τον κήπο και σαν ένα εργαστήρι όπου διερευνώνται και ελέγχονται –θεωρητικά και πρακτικά– απόψεις για τη σχέση ανθρώπου/φύσης. Ο όρος αυτός συνδυάζει επιστήμη και τέχνη: εργαστήρι του επιστήμονα και του φιλoσόφου, αλλά και του καλλιτέχνη και του κηπουρού». (Απόσπασμα από το κεφάλαιο «Ο κήπος ως ετεροτοπία και διεπαφή μεταξύ ανθρώπου και φύσης» της Φαίης Ζήκα) Τα κείμενα του τόμου αντλούν από διαφορετικές –επιστημονικές, καλλιτεχνικές και φιλοσοφικές– σκοπιές, αναδεικνύοντας οικείες αλλά και αναπάντεχες εκδοχές του κήπου.

Η έννοια του μυστικισμού στην εποχή μας ταυτίστηκε με την επιδίωξη των μυστικών να φτάσουν στην ένωση με το θείο και με αυτόν τον τρόπο περιορίστηκε, καθώς η μυστική γνώση αφορά πολύ περισσότερα ζητήματα. Ένα από αυτά, είναι η σημασία της μουσικής και του ήχου μέσα σε ένα πυκνό πλέγμα αποκάλυψης του θείου και των ενεργημάτων του. Κάθε μυστική διδασκαλία είναι στενά συνδεδεμένη με το επίσημο θρησκευτικό δόγμα εντός του οποίου αναπτύσσει μια νέα ανάγνωση. Η παρούσα μελέτη αφορά τις διδασκαλίες των μυστικών που έζησαν, έδρασαν και ταξίδεψαν στην περιοχή της Μεσογείου εντός των τριών μονοθεϊστικών παραδόσεων, του Ιουδαϊσμού, του Χριστιανισμού και του Ισλάμ. Η μουσική και ο ήχος εξετάζονται στα κείμενα της εβραϊκής Kabbalah και ειδικότερα στο έργο του Abraham Abulafia, στο Ζohar της μεσαιωνικής Ισπανίας και στο Sepher Y??irah. Στον πρώιμο Χριστιανισμό, η μουσική και ήχος διερευνώνται μέσα από κείμενα της Καινής Διαθήκης και από τα κείμενα του Ωριγένη και του Γρηγορίου Νύσσης. Η σημασία του ήχου και η θέση της ψαλμωδίας μελετώνται μέσα από τα κείμενα των ησυχαστών. Ιδιαίτερα πλούσια είναι η νοηματοδότηση της μουσικής και του ήχου στα κείμενα των σούφι από τον χώρο του ισλαμικού μυστικισμού. Εξετάζονται, ανάμεσα σε άλλα, η έννοια της sama‘ (ακρόαση) στο έργο του al-Ghazali, οι μεταφυσικές διαστάσεις του ήχου στον Ibn al-?Arabi και η σχέση μουσικής και ήχου στον σούφι ποιητή Jalal ad-Din Muhammad Rumi. Το καταληκτικό κεφάλαιο αυτής της μελέτης, συνοψίζει μέσω μιας «κάθετης» ανάγνωσης, το χαρακτήρα της μουσικής και του ήχου σε κάθε μυστικιστικό ρεύμα ξεχωριστά και επιχειρεί μέσω μιας «οριζόντιας» ανάγνωσης το σχεδίασμα μιας ερμηνείας του μυστικισμού της μουσικής και του ήχου.

Η επιτέλεση (performance) παρουσιάζει πολλά κοινά χαρακτηριστικά με τελετουργίες, που απαντώνται με τρόπο πιο συστηματικό και έντονο στις προβιομηχανικές κοινωνίες, και διεκδικεί τα γνωρίσματα συμβολικής και συλλογικής διαδικασίας, εγγεγραμμένης στις διαφορετικές πολιτιστικές παραδόσεις, η οποία ταυτόχρονα λειτουργεί ως τεκμήριο της εκάστοτε πολιτιστικής ιδιοτυπίας. Η επιτέλεση έχει τέλος (απώτερο σκοπό) και στόχους τόσο ατομικούς όσο και συλλογικούς (π.χ. διερεύνηση των ατομικών ποιοτήτων, σπουδή στους κώδικες έκφρασης, κριτική του κοινωνικού γίγνεσθαι κ.ά). Η επιτέλεση ως διαδικασία, εξελίσσεται, αναπτύσσεται και δομείται στη βάση των πρακτικών και καλλιτεχνών (επιτελεστών), για να φτάσει να μεταμορφώσει τα υλικά και άυλα στοιχεία, ώστε να μπορέσει να επικαλεσθεί όρους ποιότητας, να κατορθώσει κάποιο βαθμό τελειότητας και να καθορίσει τους κανόνες που σχετίζονται με τις πρακτικές της. Η επιτέλεση πραγματώνεται στο μέτρο που περιλαμβάνει υλικά (κοινής χρήσης ή πολύτιμα), ενεργήματα, κανόνες, κώδικες - όχι βέβαια αιώνια αλλά σε αδιάκοπη αναθεώρηση και τροποποίηση.

This manual is meant for the ‘foreigner,’ the person who comes to Volos to not only drink tsipouro, but to reach―through drinking, eating and talking―a state of collectiveness, of attunement, of harmony, a sweet sensation like floating and the illusion that life is exquisitely simple. There are a number of important factors that will affect the experience, including picking the right place that offers quality draft tsipouro, the seating arrangements, the number of participants, the toasts, the menu, the waitstaff, the topics of discussion, the surroundings, the time of day and mainly, the pace at which the guests drink. Small details can dramatically change the dynamics of a tsipouro-gathering; if something is off, the experience will merely be mediocre instead of the much-desired transcendent experience. What follows is an attempt to describe a traditional gathering—the kind that has been taking place for hundreds of years in the cities of Volos and Nea Ionia. Unlike a photo that freezes a moment in time, the observations that follow take into account that the experience is fluid and always evolving. Accepting what follows as set in stone, or as an unquestionable “truth,” would constitute a misreading.

Παντογράμματα (ή ολοαλφαβητικές προτάσεις): αντιδάνειο που προέρχεται από την αγγλική λέξη pangrams, η οποία δηλώνει προτάσεις που περιέχουν το σύνολο των γραμμάτων ενός αλφαβήτου, τουλάχιστον μια φορά. Αποτελούν έναν εξαιρετικό τρόπο ορθογραφικής παίδευσης και ανάπτυξης λεξιλογίου, και, συνάμα, ένα χρήσιμο εργαλείο ελέγχου και δειγματισμού γραμματοσειρών, ελέγχου εξοπλισμών απεικόνισεις και ανάπτυξης δεξιοτήτων στη γραφή, την καλλιγραφία και την πληκτρολόγηση. Τα παντογράμματα που παρουσιάζονται σε αυτή την έκδοση -κάποια κωμικά, κάποια εικονοπλαστικά, κάποια βαθιά συναισθηματικά και κάποια, άθελά τους, πομπώδη- δημιουργήθηκαν με τη βοήθεια ενός πρωτοτύπου διαδικτυακού εργαλείου, που αναπτύχθηκε ακριβώς για να διευκολύνει τη συγγραφή τους. Το εργαλείο είναι ελεύθερα διαθέσιμο στην ηλεκτρονική διεύθυνση: backpacker.gr/pangrams

Αρχές της δεκαετίας του 1950, σ' ένα χωριό της κρητικής ενδοχώρας, ένα νεαρό αγόρι ανακαλύπτει, στην κηδεία κάποιου συγγενή του, πως έχει την ικανότητα να ακούει τις σκέψεις των νεκρών. Κανείς δεν τον πιστεύει αρχικά, όταν όμως αποδεικνύει δημόσια το αληθές των ισχυρισμών του, ένας θείος του, συνειδητοποιώντας τις δυνατότητες οικονομικής εκμετάλλευσης που ανοίγονται μπροστά τους, τον πείθει να φύγουν απ' το χωριό και ν' αρχίσουν να περιοδεύουν στα χωριά του κάμπου προσφέροντας τις υπηρεσίες τους σαν «διερμηνείς των πεθαμένων». Απο χωριό σε χωριό κι από κηδεία σε κηδεία, κάθε νεκρός διηγείται την δική του ιστορία, φανερώνει τα δικά του μυστικά και δίνει τις δικές του απαντήσεις στον γρίφο της ύπαρξης? μόνο που οι νεκροί λένε πάντα την αλήθεια, και οι ζωντανοί δεν θέλουνε αλήθειες να ακούσουν.. «Η επόμενη ήταν Κυριακή και, όπως έκαναν πάντα, είχαν κινήσει πρωί πρωί με τη μητέρα του και την αδερφή του για την εκκλησία. Φυσικά, τα χθεσινά γεγονότα στην κηδεία της γρια-Ξώφαινας είχαν διαδοθεί απο στόμα σε στόμα και αποτελούσαν το κύριο θέμα συζήτησης σ' ολόκληρο το χωριό. Στον δρόμο για τον Αϊ-Γιώργη, αλλά και μέσα στην εκκλησία, όταν άναψε το κερί κι έπειτα που στάθηκε μπροστά απ' το ιερό μαζί με τους άλλους άντρες, τα βλέμματα όλων στρέφονταν επάνω του δίχως ίχνος κορoϊδίας πια, αλλά φορτισμένα με ανησυχία, δέος ή φόβο, ενώ τα χείλη τους ψιθύριζαν την ώρα που απο μπροστά τους περνούσε: "Μιλάει με τους νεκρούς!", "Ακούει τους πεθαμένους!"».

«Έχουμε να κάνουμε με ένα βιβλίο όπου ο Νότος ταυτίζεται πλήρως με τη Μεσόγειο και όσα αυτή σημαίνει για τον πολιτισμό μας, ένα βιβλίο στο οποίο η ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα ξαναζεί στο παρόν, συναπαντώντας τις ιουδαιοχριστιανικές παραδόσεις, παρουσιάζοντάς μας μια ποίηση που αντικατοπτρίζει τις πολιτιστικές μας ρίζες ως ζωντανά στοιχεία της καθημερινότητάς μας. Γιατί η Μεσόγειος, λίκνο του δυτικού πολιτισμού, είναι ένα ορόσημο (γεωγραφικό αλλά και εσωτερικό) όπου ενοικούσε ανέκαθεν η ευρωπαϊκή ποίηση και που η αναβάπτιση στα ύδατά της τη διατρανώνει. »Το σημαντικό αυτό βιβλίο του Ζοάο Λουίς Μπαρρέτο Γκιμαράες υμνεί τη συνάντηση της ποιητικής του με τον κόσμο των αναμνήσεων, των αναλογιών και των φωνών και καθιερώνει έναν δημιουργό που χρόνια τώρα κατέχει ξεχωριστή θέση στη σύγχρονη ποίησή μας (...)» PREMIO NACIONAL DE POESIA ANTONIO RAMOS ROSA «Πρόκειται για έναν εξαιρετικό ποιητή» ANTONIO LOBO ANTUNES, EXPRESSO

Το πλαίσιο εντός του οποίου τοποθετούνται τα δοκίμια κριτικής αυτού του τόμου, συντάσσεται από δύο κείμενα που τα χωρίζουν επτά αιώνες! Συγκεκριμένα, το Δεκαήμερο του Βοκκακίου και μια σύγχρονη παρωδία βασισμένη στην Έρημη Χώρα του Τ.Σ. Έλιοτ. Πέραν του κοινού θέματος μιας θανατηφόρας πανδημίας, που πρόσθεσε στο λεξικό τον όρο «καραντίνα», ο Βοκκάκιος σημειώνει πως το κακό ενέσκηψε λόγω των δικών μας άνομων, αμαρτωλών συναλλαγών! Στη μακρά διάρκεια αυτών των αιώνων, τίποτα δεν μεσολάβησε ώστε να αλλάξουν τα διευθαρμένα ήθη μας. Ο Βοκκάκιος, ωστόσο, ελλείψει εμβολίων, μας πρόσφερε έναν άλλο αισιόδοξο τρόπο διαφυγής απο το κακό: αυτόν της αέναης μυθοπλασίας.

Η ψυχανάλυση από τα πρώτα βήματά της αναμετριέται με τα άδηλα αίτια του ψυχικού πόνου, τις εσωτερικές συγκρούσεις που τον γεννούν και τις ενορμητικές δυνάμεις που τον εκθρέφουν. Κλινικές εικόνες της κατάθλιψης περιγράφονται στη Μονογραφία αυτή. «Η κατάθλιψη, ως ένα βιωμένο αίσθημα δυσφορίας που έχει διάρκεια, επηρεάζει τους ασθενείς σε πολλά επίπεδα, το σωματικό, το ψυχικό και το κοινωνικό». (Μπεράτη) «… στη μελαγχολία ο ασθενής δεν βλέπει καθαρά τι έχει χαθεί. Η απώλεια ως εκ τούτου είναι ασυνείδητη». (Τζάκσον) «…τι προηγείται της δυνατότητας του εγώ να δημιουργεί σχέσεις με αντικείμενα …ποιος ο ρόλος της απώλειας και του πένθους στη διαδικασία της μίμησης…» (Βαρτζόπουλος) «Πώς θα μπορούσαμε να διανοηθούμε το πένθος σε σχέση με τον εθισμό;» (Κεφάλας) «…πώς µπορούµε να εντοπίσουμε µέσα στη θεραπεία την απώλεια, προκειμένου να αρχίσει η διεργασία του πένθους µε απώτερο στόχο την επανεύρεση του χαμένου µέρους του υποκειμένου και των χαμένων ναρκισσιστικών του επενδύσεων;» (Χατζηανδρέου) «Η αποτυχία της εργασίας του πένθους στη σημερινή κοινωνία είναι το αποτέλεσμα αμυνών απέναντι σε ψυχικές οδύνες απώλειας, οι οποίες αδυνατούν να βρουν τον χώρο υποδοχής, φιλοξενίας, περίεξης και μεταλλαγής τους, τόσο εντός του ίδιου του υποκειμένου όσο και εντός των διυποκειμενικών δεσμών, στο πλαίσιο του πολιτισμού». (Πέτρου) «…ο τρόμος της ετερότητας, οι αγωνίες που συνοδεύουν τις διεργασίες αποχωρισμού, αλλά και οι συγκρούσεις και η βία που συνοδεύουν τη διαμόρφωση της υποκειμενικής ταυτότητας…» (Μπαζαρίδης) Απώλειες, τρόμος, αγωνία, πένθος, βία, αλλά και οι ήχοι της λέξης θλίψη ανασύρουν την παράσταση ενός δυσβάσταχτου όγκου που δυναστεύει και συνθλίβει την ψυχική ζωή ενός υποκειμένου κάνοντάς το να πάσχει, να ακινητοποιείται και συχνά να βυθίζεται σε μία συναισθηματική άβυσσο. Η ψυχαναλυτική εργασία προσπαθεί να ανοίξει διόδους, ώστε να ξαναγεννηθεί η επιθυμία για ζωή και η λαχτάρα για νέα αντικείμενα και σχέσεις.

Το βιβλίο αυτό έχει να φέρει κοντά περισσότερα απο δέκα χρόνια έρευνας που εστιάζουν σε διαφορετικές κοινωνικές συγκρούσεις και αγώνες για την πρόσβαση στο χώρο, τη φύση και τα κοινά σε διαφορετικές χώρες. Όλες οι περιπτώσεις που επιλέχθηκαν να συζητηθούν εδώ αναφέρονται σε αγώνες στενά συνδεδεμένους με συγκεκριμένους τόπους των οποίων τα ιδιαίτερα χαρακτηρηστικά δεν μπορούν να κατανοηθούν σε βάθος, αν δεν ληφθεί υπόψη η επιθυμία των ανθρώπων να συν-παράγουν τις γεωγραφίες της καθημερινής τους ζωής. Ο κεντρικός σκοπός του εν λόγω εγχειρήματος είναι η σύνδεση αγώνων που ενω σπάνια τέμνονται στην ακαδημαϊκή βιβλιογραφία συναντιούνται όλο και περισσότερο στην καθημερινή πολιτική πράξη. Ένα σημαντικό βήμα προς αυτή την αναγκαία σύνδεση είναι το να τεθεί στην ημερήσια διάταξη της κριτικής γεωγραφικής έρευνας και της ριζοσπαστικής πολιτικής πράξης η σύνδεση του δικαιώματος στην πόλη με το δικαίωμα στη φύση, ως ερευνητικών αντικειμένων και ως πολιτικών αιτημάτων, κάτι που θα απαιτήσει νέα εννοιολογικά και μεθοδολογικά εργαλεία, αλλά και ένα νέο πολιτικό λόγο. Το δικαίωμα στην πόλη και το δικαίωμα στη φύση συνιστούν πολιτικές θέσεις που προσανατολίζονται στο μέλλον, προσεγγίζοντας τους αγώνες που διεκδικούν όχι μόνο ριζικά διαφορετική σχέση ανάμεσα στην κοινωνία, τη φύση και το χώρο, αλλά και ριζικά διαφορετικές κοινωνικές σχέσεις. Μέσω τέτοιων αγώνων και συγκρούσεων μπορούν να προκύψουν νέες μορφές συλλογικής αλληλεγγύης που θα διεκδικούν μια ριζοσπαστική επανα-οικειοποίηση και επαν-εγγραφή του αστικού χώρου απο τους κατοίκους των πόλεων, συμπεριλαμβανομένων και εκείνων που η καπιταλιστική αστικοποίηση έχει εγκλωβίσει στο αστικό περιθώριο, ως χώρου διαμαρτυρίας, ετερογένειας και διαφοροποίησης ανοίγοντας νέους δρόμους μετασχηματισμού της αστικής πολιτικής και δημιουργία μιας νέας, πραγματικά παγκόσμιας αίσθησης του τόπου.