«Όσον αφορά εμένα, και οι δύο γονείς μου είναι Έλληνες, αλλά έχουμε μέσα μας κάποιου είδους διπλή ταυτότητα, αφού γεννηθήκαμε εδώ και καλλιεργούμε την ελληνικότητά μας σε ουγγρικό περιβάλλον». «Και πώς το νιώθεις, πού είναι η πατρίδα... η πατρίδα σου; Εδώ ή εκεί;» «Εγώ αισθάνομαι καλά και στις δύο χώρες. Πρέπει να πω ότι εγώ νιώθω σαν να είχα δύο πατρίδες». «Τι θεωρείς τον εαυτό σου, είσαι περισσότερο Έλληνας ή περισσότερο Ούγγρος;» «Καλή ερώτηση! Σε ρωτώ, ποιο από τα δάκτυλά μου να κόψω; Λοιπόν, εξ αίματος είμαι Έλληνας, αυτό είναι σαφές. Και από πολιτιστική άποψη... ε, και τα δύο. Ενώ, από την άποψη του... πού έχω ζήσει, πού έμεινα, δηλαδή, απ’ αυτήν την άποψη είμαι Ούγγρος. Δηλαδή... πώς να το πω... ποσοστιαία... λοιπόν, είναι δύσκολο να το πεις». «Είμαι Ελληνίδα. Καθαρά. Δηλαδή δεν έχει συμβεί ποτέ να έχω συσταθεί σαν Ουγγαρέζα, όπου και να πήγα στον κόσμο. Εγώ πάντα ήμουν Ελληνίδα. Γεννήθηκα Ελληνίδα, επειδή οι γονείς μου είναι Έλληνες. Δηλαδή εμάς μας μεγάλωσαν πράγματι σαν Έλληνες! Δηλαδή εγώ αισθάνομαι εντελώς Ελληνίδα, μόνο που είμαι Ελληνίδα της Ουγγαρίας. Αυτά. Έτσι που εγώ δεν έχω κανένα πρόβλημα με αυτό».

Το βιβλίο αυτό διερευνά πώς εκδηλώνεται η ανθρωπιστική αλληλεγγύη στο σύγχρονο μιντιακό περιβάλλον. Υποστηρίζει ότι η συμμετοχή σε ροκ συναυλίες, η αγορά περιβραχιονίων ή το «τουιτάρισμα» αγαπημένων διασημοτήτων λένε πολύ περισσότερα από το σκοπό που προσπαθούν να επικοινωνήσουν. Αποτυπώνουν το πώς φανταζόμαστε τον κόσμο πέρα από εμάς. Δείχνοντας την ιστορική αλλαγή στις εκκλήσεις της Διεθνούς Αμνηστίας, στις συναυλίες Live Aid και Live 8, στις συνηγορίες της Όντρεϊ Χέπμπορν και της Αντζελίνα Τζολί, καθώς και στις ειδήσεις του BBC για σεισμούς, η Λίλυ Χουλιαράκη δείχνει πώς η αλληλεγγύη έχει γίνει σήμερα όχι ζήτημα πεποίθησης αλλά επιλογής, όχι ζήτημα αξιών αλλά κατανάλωσης, όχι όραμα αλλά λάιφστάιλ. Πώς η εστίασή της, με άλλα λόγια, έχει μεταφερθεί από τους άλλους στον εαυτό μας – μετατρέποντας μας σε ειρωνικούς θεατές της ανθρώπινης οδύνης. Με εμπειρική λεπτότητα και θεωρητική αιχμηρότητα, η Λίλυ Χουλιαράκη δείχνει πώς η συμπόνια για την ανθρώπινη οδύνη μετατράπηκε από πράξη οίκτου σε ναρκισσιστικό θέαμα. Υπερασπίζεται, ωστόσο, τη θεατρική διάσταση του ανθρωπισμού ως ηθική δύναμη, αρκεί αυτή να ελέγχεται από την κριτική σκέψη. Το βιβλίο, λοιπόν, ρίχνει το φως που χρειαζόμασταν στα ΜΜΕ και την ηθική σήμερα. Τζον Ντάραμ Πίτερς, Πανεπιστήμιο του Γέιλ Σε αυτή την πρωτότυπη έρευνα, η Λίλυ Χουλιαράκη αντιμετωπίζει με «σκεπτικιστική αισιοδοξία» το πώς ασκείται σήμερα η ανθρωπιστική πολιτική. Με τη θεωρητική του λεπτότητα και την πλούσια τεκμηρίωσή του, Ο ειρωνικός θεατής δείχνει τους μετασχηματισμούς που έχει υποστεί τα τελευταία χρόνια η αλληλεγγύη, καθώς οι πολίτες επιχειρούν να συνδεθούν συναισθηματικά με έναν τραγικό αλλά απόμακρο κόσμο. Σάμιουελ Μόιν, Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ, συγγραφέας του The Last Utopia: Human Rights in History Το βιβλίο πετυχαίνει έναν σπάνιο συνδυασμό: ανοίγει ένα καινούριο αναλυτικό και θεωρητικό πεδίο, τηρώντας την ίδια στιγμή τη δέσμευση σε υποθέσεις που αφορούν τους ανθρώπους – και είναι επείγουσες. The British Journal of Sociology

«Τα δοκίμια που συγκεντρώνουμε σε αυτόν τον τόμο και που παρουσιάζουμε στον Γάλλο αναγνώστη είναι στιγμές της προσωπικής μας δουλειάς για τα οποία ο καθένας μας αναλαμβάνει την ευθύνη. Αλλά οι περιστάσεις το έφεραν έτσι ώστε τα δοκίμια αυτά να αποτελέσουν στοιχεία ενός διαλόγου που πύκνωσε τα τελευταία χρόνια και που σήμερα θέλουμε να κάνουμε γνωστό τον απόηχό του. Πρόκειται για τη συνεισφορά μας στην αποσαφήνιση ενός καίριου προβλήματος: ποια είναι η ιδιαιτερότητα του σύγχρονου ρατσισμού; Πώς μπορεί να συνδεθεί με την ταξική διαίρεση μέσα στο καπιταλιστικό σύστημα και με τις αντιφάσεις του κράτους-έθνους; Πώς, αντίστοιχα, το φαινόμενο του ρατσισμού μπορεί να μας οδηγήσει ώστε να ξανασκεφθούμε τη συνάρθρωση του εθνικισμού με την πάλη των τάξεων; Στην ανίχνευση αυτών των ερωτημάτων εγγράφεται και η δική μας συνεισφορά, σε μια συζήτηση που έχει αρχίσει εδώ και πάνω από μια δεκαετία στο πλαίσιο του «δυτικού μαρξισμού», για τον οποίο μπορούμε να ελπίζουμε ότι θα βγει επαρκώς ανανεωμένος και συγχρονισμένος με την εποχή του».

«Ο στόχος του βιβλίου είναι μετρημένος: να επισημάνει έναν αριθμό κρίσιμων ζητημάτων τα οποία αφορούν τη γεωγραφία στη χώρα μας και, πιστεύω, ενδιαφέρουν το ευρύτερο κοινό και όχι μόνο τους/τις γεωγράφους και συμβάλλουν στην κατανόηση όσων συμβαίνουν καθημερινά γύρω μας. Τα οκτώ κείμενα του τόμου εντάσσονται στην ευρύτερη διεθνή συζήτηση, αλλά και στη συγκεκριμένη χωρο-κοινωνική και πολιτική συγκυρία στην οποία γράφτηκαν, η οποία επισημαίνεται στο καθένα, δίνοντας τη γενεαλογία του. Το βιβλίο είναι οργανωμένο σε δύο μέρη. Το πρώτο, περισσότερο γενικό/ιστορικό αναφέρεται στην εδαφοκυριαρχία, στις χαρτογραφικές απεικονίσεις και στην πολιτισμική στροφή στις κοινωνικές επιστήμες. Το δεύτερο είναι πιο πολιτικό, με κείμενα που αφορούν τη σχέση γεωγραφίας και διεθνών ανταλλαγών, τις γεωγραφίες του κράτους, τις εξελίξεις στα Βαλκάνια κατά τη διάρκεια του πολέμου στην πρώην Γιουγκοσλαβία, στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στην Ελλάδα της κρίσης μετά το 2010. Με εξαίρεση ένα κείμενο, τα υπόλοιπα είναι αδημοσίευτα ή έχουν δημοσιευτεί στο εξωτερικό, αλλά δεν έχουν μεταφραστεί και δημοσιευτεί στα ελληνικά. Το νήμα που τα συνδέει είναι η εμμονή μου στη ριζοσπαστική προσέγγιση του κοινωνικού χώρου και στην προσπάθεια ακόμη και τα επιστημονικά κείμενα να συνδέονται με την πολιτική συγκυρία και την Αριστερά».

Από τον 16ο αιώνα, η μορφή του «άγριου» Άλλου –επικίνδυνου και σε κίνδυνο– επιστρατεύτηκε από τα ευρωπαϊκά αποικιακά καθεστώτα ως αντίποδας του κανονιστικού υποκειμένου της «πολιτισμένης» δυτικής νεωτερικότητας. Στη διάρκεια του 18ου και του 19ου αιώνα, το νομιμοποιητικό αφήγημα της διάσωσης των «πρωτόγονων» από τη νοσηρότητα της «φύσης» τους υπήρξε σημαντική διάσταση του δυτικού νεωτερικού ανθρωπισμού, ενώ ο 20ός αιώνας σημαδεύτηκε ανεξίτηλα από το φυλετικό ρατσισμό της ναζιστικής εξόντωσης. Στον αιώνα που διανύουμε, ο χαρωπός κοσμοπολιτισμός και οι νόρμες συγκαταβατικής και εργαλειακής ανεκτικότητας εναλλάσσονται με ξενοφοβικές, ομοφοβικές και ρατσιστικές στάσεις δυσανεξίας προς τη «διαφορά». Με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, το αποικιακό φαντασιακό επιμένει. Χωρίς να υποτιμά τις δραστικές διαφορές ανάμεσα στα αποικιακά καθεστώτα και σε κατοπινές μορφές κυριαρχίας, η Μετααποικιακή Κριτική περιπλέκει τις σχέσεις εξουσίας στις οποίες εγγράφονται τα –νοσταλγικά ή θριαμβευτικά– ρέκβιεμ που ανακοινώνουν το «τέλος» της αποικιοκρατίας. Έτσι, το πρόθημα «μετα-» των Μετααποικιακών Σπουδών δεν σημαίνει τόσο «έπειτα από», αλλά «υπό την επήρεια» και «υπό το πρίσμα», δηλαδή ένα ερμηνευτικό πλαίσιο εντός και διαμέσου του οποίου διερευνάται κριτικά η σχέση του παρόντος με την αποικιοκρατία, αλλά και η σχέση (μας) με την παρούσα αποικιοκρατία. Τα κείμενα που απαρτίζουν αυτή τη συλλογή προέρχονται από τέσσερα διαφορετικά γνωστικά πεδία: την Κοινωνική Ανθρωπολογία, την Ιστορία, τη Λογοτεχνική Κριτική και τη Φεμινιστική Θεωρία/Σπουδές Φύλου. Δεδομένου ότι τα πεδία αυτά ανάγονται επίσης –το καθένα με ξεχωριστό τρόπο– σε λόγους της ευρωπαϊκής Αυτοκρατορίας, τα κείμενα του τόμου υποδεικνύουν πώς αναπτύσσεται στο εσωτερικό των γνωστικών αυτών πεδίων μια κριτική απόκριση στην επιστημολογική και επιστημονική σκευή της αποικιοκρατίας.

Συλλέγοντας κείμενα δημοσιευμένα σε ελληνικά περιοδικά και εφημερίδες (αλλά και πολλά ανέκδοτα) σε βάθος εικοσιπενταετίας, τα οποία συναντώνται στα σταυροδρόμια της ποιητικής και της πολιτικής, ο Στάθης Γουργουρής παρουσιάζει την Ελλάδα της κρίσης στη μεγάλη της πορεία πέρα από την καταγραφή των γεγονότων που την έφεραν ώς εδώ. Αφήνοντας τη γλώσσα της κριτικής να αυτοσχεδιάσει μέσα από τα ενδεχόμενα που τη δημιουργούν, τα κείμενα αυτά δεν αποσκοπούν σε μια ολοκληρωτική θεώρηση αυτής της εικοσιπενταετίας. Αντιθέτως, σαν αναπάντεχοι στίχοι στην τροπή ενός ποιήματος, αφήνουν το ενδεχόμενο να αναδυθούν εικόνες του παρελθόντος μέσα στο ριζικό παρόν πέρα από την ανάμνηση της ιστορίας. Είτε αγγίζοντας τα συμβάντα της ιστορίας απευθείας είτε περιδιαβαίνοντας τις διάφορες ιστορίες της σκέψης που καθιστούν τα συμβάντα ερμηνεύσιμα εξ αναδρομής αλλά και ανιχνεύοντάς τα πέρα από τον ορίζοντα που εκείνα θέτουν, οι αταξίες του Γουργουρή μας παρέχουν την ευκαιρία να σκεφτούμε πώς μπορούμε να κατευθύνουμε την ελληνική σκέψη και κριτική μετά την κρίση εκτός των συνόρων, ενώ ταυτόχρονα μας θυμίζουν ότι τα ανοίγματά της πάντα ξεκινούν από την περιπέτεια της ίδιας της ελληνικής γλώσσας.

Ένα βλέμμα από τη σκοπιά της Αριστεράς. Σύμφωνα με τους δικούς της γνώμονες. Όπως αυτοί εδράζονται σε πάγιες καθοδηγητικές αρχές, αλλά και όπως εξειδικεύονται ή τροποποιούνται ανάλογα με το πού εστιάζουν και το πότε εστιάζουν. Σε τούτη ή εκείνη την παράμετρο της λεγόμενης «κοινωνικής ύλης», σε αυτήν ή την άλλη συγκυρία. Μια προσωπική τελικά περιπέτεια. Που διάνυσε συστηματικά, βδομάδα τη βδομάδα, κάπου ενάμιση χρόνο. Μια πορεία «βίαιης ωρίμανσης» σε συντονισμό -τουλάχιστον αυτή ήταν η πρόθεση- με την Αυγή και τους αναγνώστες της. Περιπέτεια που παρουσιάζεται εδώ ολόκληρη. Προκειμένου όλες και όλοι που το επιθυμούν να θυμηθούν, να αναστοχαστούν, να αποτιμήσουν, να κρίνουν.

Η λιτότητα έχει γίνει η νέα αρχή για τις δημόσιες πολιτικές στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ καθώς η χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 έχει μετατραπεί σε κρίση δημόσιου χρέους. Ωστόσο τα σημερινά μέτρα λιτότητας απειλούν να ακυρώσουν την πρόοδο που έχει γίνει ώς τώρα στο ζήτημα της ισότητας των φύλων, υπονομεύοντας σημαντικούς θεσμούς για την προστασία της απασχόλησης και της κοινωνικής πρόνοιας και παραγκωνίζοντας τις πολιτικές για την ισότητα των φύλων. Ο τόμος αυτός αποτελεί μια πρώτη απόπειρα καταγραφής του τρόπου με τον οποίο η οικονομική κρίση και οι συνακόλουθες πολιτικές λιτότητας επηρεάζουν τις γυναίκες στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ, εντοπίζοντας τις επιπτώσεις για την ισότητα των φύλων στα συστήματα απασχόλησης και πρόνοιας σε εννέα περιπτώσεις χωρών που αντιμετωπίζουν τα σοβαρότερα προβλήματα προσαρμογής. Τα κείμενα του παρόντος τόμου υιοθετούν ένα κοινό αναλυτικό πλαίσιο για την κατάσταση των γυναικών στην ύφεση, το οποίο λαμβάνει υπόψη τις αλλαγές στην κοινωνική τους θέση τις τελευταίες δεκαετίες και τις σημερινές συνθήκες λιτότητας. Τα ευρήματα δείχνουν ότι αμέσως μετά τη χρηματοπιστωτική κρίση οι διαφορές λόγω φύλου μεταξύ ανδρών και γυναικών στην απασχόληση μειώθηκαν – μόνο διότι επιδεινώθηκε η θέση των ανδρών και όχι επειδή υπήρξαν οποιεσδήποτε βελτιώσεις των γυναικών. Τα δεδομένα όμως προβλέπεται να ανατραπούν από τις πολιτικές λιτότητας, οι οποίες έχουν ήδη πιο αρνητικές συνέπειες στη ζήτηση γυναικείας εργασίας και την πρόσβαση των εργαζόμενων μητέρων σε υποστηρικτικές υπηρεσίες. Παρ’ όλα αυτά, η προσήλωση των γυναικών στην αμειβόμενη εργασία ενισχύεται, ακόμα και σε αυτή την περίοδο που οι απαιτήσεις για την απλήρωτη οικιακή τους εργασία αυξάνονται.

Η παρούσα μελέτη εξετάζει τον πολιτικό λόγο της Χρυσής Αυγής από τη σκοπιά της ανάλυσης λόγου, σε ένα ερμηνευτικό πλαίσιο που αντλεί από την κοινωνική και την πολιτική θεωρία. Πρωτογενές υλικό της έρευνας αποτελούν δεκατρείς ομιλίες του «Αρχηγού» που εκφωνήθηκαν σε δημόσιες εκδηλώσεις του κόμματος την περίοδο 2012-2013. Πρόκειται ακριβώς για την περίοδο η οποία υπήρξε, περισσότερο από κάθε άλλη, αντιπροσωπευτική για τις θέσεις και τις πρακτικές της ναζιστικής οργάνωσης. Το διάστημα αυτό η Χρυσή Αυγή κέρδισε σημαντική επιρροή στα λαϊκά στρώματα και επιδίωξε να διαμορφώσει τους δικούς της όρους διεκδίκησης της πολιτικής ηγεμονίας. Με βασικό ερευνητικό ερώτημα τον τρόπο με τον οποίο η οργάνωση υποκειμενοποιεί το ακροατήριό της απευθυνόμενη σε αυτό, η συγγραφέας επιχειρεί να αναλύσει τις βασικές θεματικές που συγκροτούν τον επίσημο δημόσιο λόγο της Χρυσής Αυγής, όπως τις έννοιες του «αίματος», του «εχθρού» και της «τιμωρίας», καθώς και τον τρόπο με τον οποίο αυτός ο λόγος διαρθρώνεται αλλά και «συνομιλεί» με άλλους δημόσιους λόγους της ίδιας περιόδου.

Ο Νόμος, ο Έκνομος και ο Χρόνος οφείλουν την ύπαρξή τους στην ανυπακοή της Εύας. Η πάλη ανάμεσα στις δύο κοσμικές δυνάμεις για την κατάκτηση του ανθρώπου οδήγησε κάποτε στην εφεύρεση του συμβολαίου. Έκτοτε, το συμβόλαιο, που ήρθε να αντικαταστήσει την υπόσχεση και το «λόγω τιμής», έμελλε να καθορίσει τις σχέσεις εξουσίας μεταξύ ανθρώπων και κοινωνίας. Στη λογοτεχνία, όπως και στην ιστορία, η ποιητική του συμβολαίου δομήθηκε πάνω στη διαλεκτική εξουσίας/υποταγής/αντίστασης: Δημιουργός και Σατανάς, Εύα και Αδάμ, Πορτιέρης και Ιδιοκτήτης, Αφηγητής και Αναγνώστρια, δόκτωρ Τζέκυλ και κύριος Χάυντ, Μέλισσες και Κηφήνες, Βορράς και Νότος, Δίκαιοι και Καταπιεστές συνθέτουν το δραματικό αφήγημα της ανθρώπινης ιστορίας. Η πάλη που εγκαινίασε η Εύα συνεχίζεται· για να δώσει κάποτε το Δέντρο της Γνώσης τη θέση του στο Δέντρο της Ζωής.

Οι μνημονιακές πολιτικές δεν άρχισαν να ασκούνται μετά τα μνημόνια, δηλαδή μετά το 2009, με πρόσχημα το δημόσιο χρέος, αλλά το αργότερο ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1990, με πρόσχημα το ιδεολόγημα του «εκσυγχρονισμού». Υπάρχει λοιπόν ένας δρόμος προς το μνημόνιο και κάτι από αυτόν το δρόμο σκιαγραφείται εδώ. Ο τόμος συμπεριλαμβάνει κείμενα που περιγράφουν το πλαίσιο της διαμόρφωσης των στόχων της ασκούμενης σήμερα όχι μόνον στη χώρα μας οικονομικής πολιτικής, κείμενα που εξηγούν τη σημασία του ύψους και της αύξησης των τιμών, καθώς και κείμενα που αναφέρονται στις κοινωνικές ασφαλίσεις και τις εξελίξεις στην ανώτατη παιδεία. Ο συγγραφέας επιχειρεί να βοηθήσει τον αναγνώστη να σχηματίσει μια συνεκτική εικόνα των ζητημάτων που πραγματεύεται, και να πειστεί πως η μνημονιακή πολιτική δεν είναι παρά μόνον η υπό ευνοϊκότερες συνθήκες συνεχιζόμενη «εκσυγχρονιστική» προσπάθεια.

Μια από τις κυρίαρχες αφηγήσεις της κρίσης είναι η αφήγηση των χρεοκοπημένων κρατών που γονατίζουν, υποκύπτοντας στα καπρίτσια των αγορών, και υπο-χρεώνονται σε θεραπείες λιτότητας. Το αναμφισβήτητο βασίλειο του φιλελευθερισμού είναι ταυτόχρονα εκείνο της επιχειρησιακής λογικής. Αρκεί να δείξουμε τις σπατάλες του κράτους για να αποδείξουμε την αναγκαιότητα της «μεταρρύθμισης», συνώνυμου των περικοπών και των αποκρατικοποιήσεων. Η επιχειρηματολογία ακλόνητη, τα συμπεράσματα που συνάγονται απολύτως πειστικά, ξεχνάμε όμως ότι προϋποθέτουν ένα λογικό άλμα: το κράτος δεν είναι επιχείρηση. Η δύναμη της ιδεολογίας είναι να παρουσιάζει σαν αυτονόητο κάτι που σε καμία περίπτωση δεν είναι. Γι’ αυτό και η πιο ισχυρή ιδεολογία είναι εκείνη που παρουσιάζει τον εαυτό της ως μη ιδεολογία. Τα κείμενα του τόμου προέρχονται από το συνέδριο «Το ελληνικό σύμπτωμα», που οργανώθηκε στο Πανεπιστήμιο Paris 8, στο Παρίσι, τον Γενάρη του 2013. Συναντήθηκαν στοχαστές από διάφορες ευρωπαϊκές χώρες, στην πλειοψηφία τους φιλόσοφοι, αλλά και οικονομολόγοι, ιστορικοί, άλλα μέλη της κοινότητας των «ανθρωπιστικών επιστημών», όπως και καλλιτέχνες. Ένα ανομοιογενές μείγμα, που ελπίζαμε ότι μπορεί να επιδράσει στον ίδιο το χαρακτήρα του συνεδρίου, αλλά και του παρόντος τόμου. Ο όρος σύμπτωμα στον τίτλο, που διαλέχτηκε για να μας τσιμπήσει, σαν σωκρατική μύγα, μεταφέρει ένα ειρωνικό στοιχείο αναφορικά με όλον αυτό τον κυρίαρχο λόγο της πολιτικής ιατρικοποίησης. Σε καμία περίπτωση το ζητούμενο δεν ήταν να αντικαταστήσουμε τους τεχνοκράτες ειδικούς, συνταγογραφώντας καινούριες –εναλλακτικές!– θεραπείες για τους λαούς. Από την άλλη, αν η ειρωνεία παραπέμπει σε ένα είδος άρνησης ή κριτικής, και επομένως και η απόκριση των κειμένων, ήταν όχι απλώς μια κατηγορία-καταγγελία της εφαρμοζόμενης «θεραπείας» αλλά και μια απάντηση, η διατύπωση μιας άλλης ιδέας για την υγεία και η ανάληψη ευθύνης γι’ αυτήν.