Στην Ευρώπη, και όχι μόνο, οι συζητήσεις για το περιεχόμενο και τα ακριβή χαρακτηριστικά της δημοκρατίας έρχονται και πάλι επιτακτικά στο προσκήνιο. Τούτη τη φορά, όμως, όχι ως πανηγυρισμοί για την επέλευση ενός νέου «κύματος εκδημοκρατισμού» αλλά για λόγους ανησυχητικά αντίστροφους, την αποψίλωση της δημοκρατικής λειτουργίας από ζωτικά χαρακτηριστικά της: αποδυνάμωση και οργανωτική υποχώρηση των κομμάτων, αποστασιοποίηση των ψηφοφόρων από τεκταινόμενα στην κεντρική πολιτική σκηνή, ταυτόχρονα κυνισμό και διαφθορά. Την ίδια ώρα, το «ευρωπαϊκό μοντέλο» όχι μόνο δεν θεραπεύει το πρόβλημα, αλλά αντίθετα φαίνεται να το επιτείνει: ελλείμματα αντιπροσωπευτικότητας και λογοδοσίας, ανάδυση αδιαφανών και ανεξέλεγκτων δομών, θεσμοί κατ’ επίφασιν, που εντέλει καταλήγουν να μην είναι παρά διακοσμητικοί. Ακριβώς λόγω του εύρους και της πιεστικής υφής των προβλημάτων, η αναζήτηση εναλλακτικών «μοντέλων δημοκρατίας», ως θεωρητικός προβληματισμός αλλά και ως πρακτικό πολιτικό εγχείρημα, βρίσκεται σε έξαρση. Αν η δημοκρατία αντιμετωπίζει πρόβλημα στις επίσημες-θεσμικές εκφορές της, τι γίνεται με τη δημοκρατία «από τα κάτω»; Τα ερωτήματα αυτά εξετάζονται διεξοδικά στον παρόντα τόμο, προϊόν των εργασιών του Η’ Συνεδρίου της Ελληνικής Εταιρείας Πολιτικής Επιστήμης (ΕΕΠΕ), που έγινε στην Αθήνα τον Μάιο του 2008.

Τι σημαίνει νομαδικό υποκείμενο και πώς τοποθετείται μέσα στις παρούσες κοινωνικές και οικονομικές μεταλλάξεις; Ποιες είναι οι πολιτικές και ηθικές προϋποθέσεις που δομούν τη νομαδική υποκειμενικότητα; Πώς σχετίζεται το νομαδικό υποκείμενο με την κρίση της μετανεωτερικότητας και με την έννοια της «διαφοράς»; Πού μπορούμε να εντοπίσουμε νέα θεωρητικά και πολιτικά παραδείγματα που θα μας συνδράμουν στην επεξεργασία δημιουργικών σχημάτων σκέψης; Από πού εκπορεύεται «το νέο»; Ακολουθώντας τη διεισδυτική ματιά της μεταδομιστικής γενιάς από την οπτική της έμφυλης διαφοράς και αντλώντας έμπνευση από τη σκέψη του Σπινόζα, του Νίτσε, του Μπερξόν, του Φουκώ, του Ντελέζ και της Ιριγκαραί, η Μπραϊντόττι τοποθετεί τη νομαδική υποκειμενικότητα στο επίκεντρο του φιλοσοφικού, κριτικού και φεμινιστικού της στοχασμού. Διατηρώντας έναν συνεχή διάλογο με τη μεταποικιοκρατική θεωρία και τη θεωρία της φυλής, έννοιες όπως η φαντασία, το πάθος, η δημιουργικότητα, το σώμα, η επιθυμία, η σχεσιακότητα, η συναισθηματικότητα, η διαισθητική κατανόηση έρχονται στο προσκήνιο με σκοπό να διαταράξουν τα λιμνάζοντα νερά της διανοητικής καθίζησης της εποχής μας. Παραμένοντας πιστή στο εγχείρημά της για κριτικό επανασχεδιασμό της (γυναικείας) υποκειμενικότητας πέρα από την αποθέωση του αρνητικού, υιοθετεί με συνέπεια τη φεμινιστική πολιτική της θέσης και με γνώμονα τη χαρτογραφική μέθοδο πραγματεύεται την πολιτική σημασία του φιλοσοφικού νομαδισμού με σκοπό την επίτευξη διανοητών και χειραφετικών εναλλακτικών τρόπων ύπαρξης και επιθυμίας. Από αυτή την οπτική, εκείνο που χρειαζόμαστε για την πολιτική φαντασία είναι ένα ποιοτικό άλμα.

Ενώ η επιρροή της Άκρας Δεξιάς στο ελληνικό εκλογικό σώμα και την κοινή γνώμη έχει γίνει αντικείμενο αρκετών ερευνών, το κρίσιμο ζήτημα της διείσδυσής της στο κράτος παραμένει στο ημίφως. Η Άκρα Δεξιά πάντως –παρότι το αρνείται, στην προσπάθειά της να εμφανίζεται ως δύναμη αντισυστημική– αναζητά διαρκώς τα ερείσματα και τα αγκυροβόλια της στο κράτος. Πόσο έχει προχωρήσει η παρείσφρηση της Άκρας Δεξιάς στην αστυνομία, τον στρατό, τη δικαιοσύνη και την Εκκλησία (αφού και η τελευταία αποτελεί κράτος); Πρόκειται για «μεμονωμένα περιστατικά», όπως επισήμως και το ίδιο το κράτος παραδέχεται, ή για συμπτώματα μιας πιο γενικευμένης ολίσθησης σε μη δημοκρατικές πρακτικές και αυταρχικές ιδεολογίες; Η έρευνα αυτή τεκμηριώνει το υπαρκτό πολιτειακό πρόβλημα στη σημερινή Ελλάδα, το οποίο υπερβαίνει σαφώς τα «μεμονωμένα περιστατικά». Μέριμνά της είναι να μην το υποβαθμίσει ούτε όμως και να το διογκώσει, με δεδομένη και τη βαριά ιστορική παράδοση που κουβαλάει η χώρα. Καταλήξαμε στον τίτλο Το «βαθύ κράτος» στη σημερινή Ελλάδα και η Ακροδεξιά, καθώς το «βαθύ κράτος» δεν φέρει τις συνδηλώσεις άλλων (λ.χ. παρακράτος), που παραπέμπουν σε ιστορικά οικείες συγκυρίες του ελληνικού 20ού αιώνα, δημιουργώντας λανθασμένους συνειρμούς. Παράλληλα, χρησιμοποιείται στη διεθνή βιβλιογραφία, όχι μόνο για την Τουρκία, από την οποία ξεκίνησε, αλλά και για πολλά δυτικά κράτη. Είναι πάντως βέβαιο ότι στον ίσκιο του εκάστοτε κράτους δικαίου εντοπίζονται –αλλού περισσότερο, αλλού λιγότερο– εδραιωμένες αντιδημοκρατικές δομές εξουσίας με τη δική τους πυξίδα για αυτόνομη πορεία, κατάσταση από την οποία ελάχιστες δημοκρατίες μπορούν να επαίρονται ότι έχουν χειραφετηθεί. Όπως προκύπτει από το βιβλίο, σίγουρα όχι η δική μας.

Το βιβλίο βασίζεται «στην πεποίθηση ότι η καθημερινή ζωή είναι εξαιρετικά σημαντική γιατί, εκτός από το γεγονός ότι ζούμε μέσα σε αυτή, κατασκευάζει τις αντιλήψεις που κυριαρχούν γύρω μας. Η καθημερινότητα, όπως αυτή έχει διαμορφωθεί ιστορικά σε κάθε περιοχή και για κάθε κοινωνική ομάδα, καθορίζει τη μορφή της κοινωνίας και ορίζει τόσο τις φαινομενικά ασήμαντες όψεις της ζωής όσο και τις πιο θεμελιώδεις δομές της. Εκεί βλέπουμε τα χαρακτηριστικά μιας κοινωνίας, αρνητικά και θετικά, όχι ως θεωρητικά σχήματα αλλά ως καθημερινή πρακτική. Στην ουσία, η καθημερινότητα, το εδώ και τώρα, αποτελεί το χρόνο και το χώρο της καθημερινής κατασκευής της πραγματικότητας γύρω μας.» Το βιβλίο προσπαθεί να μιλήσει για την καθημερινή ζωή, τους χρονοχώρους του κάθε μέρα, μέσα από τις πρακτικές και την οπτική των υποκειμένων της. Αντλεί από την επιστημονική συζήτηση για το θέμα αλλά προχωράει πέρα από αυτήν, εστιάζοντας στα πρακτικά προβλήματα διαχείρισης της δυτικής καθημερινότητας και αναζητώντας πιθανές απαντήσεις σε ευρύτερα ζητήματα που μπορεί να δώσει η διερεύνηση του μικρού και «τετριμμένου», του καθημερινού.

Η παρούσα μελέτη παρουσιάζει τις αλληλεπιδράσεις ανάμεσα σε γηγενείς και μετανάστες νέους που εγκαταστάθηκαν στο κέντρο της Αθήνας στη δεκαετία του 1990, προερχόμενοι κυρίως από χώρες των Βαλκανίων και την πρώην Σοβιετική Ένωση, για να θέσει μια σειρά από κρίσιμα ερωτήματα. Πώς αντιλαμβάνονται οι μετανάστες δεύτερης γενιάς τη θέση τους και τις προοπτικές τους στο νέο κοινωνικό πλαίσιο; Τι ρόλο παίζει η δημόσια δευτεροβάθμια εκπαίδευση στην ένταξή τους; Κατά πόσο ενστερνίζονται και υπερασπίζονται την εθνοτική/εθνική τους ταυτότητα; Σε ποιους χώρους και με ποιες αφορμές εκδηλώνονται συγκρούσεις μεταξύ γηγενών νέων και των αλλοδαπών συνομηλίκων τους; Ποιος ο ρόλος των ακροδεξιών ομάδων στη διάχυση της «εθνοτικής» εχθρότητας; Τα αντιμεταναστευτικά αισθήματα των γηγενών ωθούν πράγματι μια μερίδα μεταναστών νέων σε αποκλίνουσες συμπεριφορές; Ποια η συμμετοχή τους σε εγκλήματα βίας, στην παραβατικότητα κατά της ιδιοκτησίας και στη χρήση ναρκωτικών; Τι υποδεικνύει ως προς την εγκληματικότητα των παιδιών μεταναστευτικής καταγωγής η στάση της αστυνομίας και του συστήματος δικαιοσύνης ανηλίκων; Μέσα από την έρευνα ο συγγραφέας: • μελετά τις αξίες και τις συμπεριφορές των μαθητών του κέντρου της Αθήνας • στοιχειοθετεί συγκρίσεις μεταξύ των διαφορετικών «εθνοτικών» ομάδων • διερευνά τη μεταναστευτική ιστορία των νέων και τις εμπειρίες που τους διέπλασαν • προσπαθεί να εντοπίσει ποιοι παράγοντες στο σχολείο, στη γειτονιά ή στο σύστημα ποινικής δικαιοσύνης διαθέτουν επιζήμια δυναμική για τον τρόπο προσαρμογής των νέων στην κοινωνία υποδοχής.

Το 20 χρόνια χρειάστηκαν είναι το χρονικό του εγχειρήματος του Συνασπισμού που ξεκίνησε τα χρόνια 1991-1992. Όταν σε συνθήκες κατάρρευσης ενός ολόκληρου συστήματος ιδεών και αξιών, αγωνιστές της Αριστεράς ενός πλατιού φάσματος προελεύσεων αποφάσισαν να συνδιαμορφώσουν ένα σύγχρονο πολιτικό φορέα που να υπερβαίνει τόσο τον τριτοδιεθνιστικό κομμουνισμό όσο και τη σοσιαλδημοκρατία. Με την ελευθερία και την ισότητα χαραγμένες στις σημαίες του και στην αξιακή του ταυτότητα. Ήταν μια επιλογή μακράς πνοής, μια επιλογή αδιαπραγμάτευτη. Το εγχείρημα ήταν δύσκολο, πρωτότυπο και –ίσως γι΄αυτό – ελκυστικό. Το 20 χρόνια χρειάστηκαν παρακολουθεί την εικοσάχρονη πορεία του Συνασπισμού, από το 1992 μέχρι το 2012. Μια πορεία που σημαδεύτηκε από πολλές δοκιμασίες, συγκρούσεις και αμφισβητήσεις. Μια πορεία που πέρασε από τη συγκρότηση της συμμαχίας του ΣΥΡΙΖΑ, για να φτάσει στον ΣΥΡΙΖΑ-ΕΝΩΤΙΚΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΜΕΤΩΠΟ και στη σημερινή του ανάδειξη σε πρωταγωνιστή της πολιτικής ζωής του τόπου. Με μόνιμο το ενδιαφέρον για τα κοινωνικά δρώμενα, με σταθερό στόχο να σπάσει ο φαύλος κύκλος της δικομματικής εναλλαγής, με όραμα πάντα τη δημοκρατική-σοσιαλιστική αναγέννηση, το σοσιαλισμό με δημοκρατία και ελευθερία στην Ελλάδα και τον κόσμο ολόκληρο. Το 20 χρόνια χρειάστηκαν μπορεί να αξιοποιηθεί και στη νέα φάση, στο νέο ξεκίνημα, στο νέο εγχείρημα. Για να συμβάλει καθοριστικά ο Συνασπισμός και ο ΣΥΡΙΖΑ-ΕΚΜ, με τις πιο πρόσφορες πολιτικές πρωτοβουλίες και οργανωτικές μορφές, ώστε να σταματήσει η καταστροφή της χώρας, να οργανωθεί η δημοκρατική ανατροπή, να οικοδομηθεί μια κοινωνία αλληλεγγύης, δικαιοσύνης και δημοκρατίας. Ως αξιωματική αντιπολίτευση σήμερα, από θέσεις κυβερνητικές αύριο. Πάντα με τη θέληση, τη συμμετοχή και την ψήφο του λαού. Και είναι και αυτό το εγχείρημα δύσκολο και πρωτόγνωρο και αναγκαίο. Γι’ αυτό πρέπει και μπορεί να πετύχει. Για να ανανεώσουμε, για να ανανεώνουμε διαρκώς, τη μεγάλη Υπόθεση και τη μεγάλη Υπόσχεση.

Μπορεί η σκέψη να προβάλει αντίσταση στην καταστροφή του νεοφιλελευθερισμού, στη βία, στον πόλεμο και την ηθική αποσάθρωση που αποτελούν κεντρικά χαρακτηριστικά των αρχών του 21ου αιώνα; Ποιος είναι ο ρόλος της κριτικής σε ένα περιβάλλον όπου η θεωρία αντιμετωπίζεται με κριτήρια μάνατζμεντ, που ανταμείβουν ό,τι είναι ακίνδυνο, συμβατικό, κοινότοπο; Παρουσιάζοντας τις μεγάλες σχολές της ριζοσπαστικής πολιτικής φιλοσοφίας και της κριτικής νομικής σκέψης, ο Κώστας Δουζίνας υποστηρίζει ότι στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, του εκσυγχρονισμού και του κοσμοπολιτισμού κινούμαστε μεταξύ του μηδενισμού της ανικανοποίητης επιθυμίας και της επίπλαστης αξίας των εθνικισμών και των θρησκειών. Απέναντί τους στέκεται η παρρησία της σκέψης και της αντίστασης. Οι κοσμοπολιτισμοί της εξουσίας καταλήγουν κάθε φορά σε αυτοκρατορικές περιπέτειες. Ακολουθώντας τον Διογένη, τον Ζήνωνα, τον Μπένγιαμιν και τον Ντερριντά, ο «κοσμοπολιτισμός που έρχεται» οικοδομείται εδώ και τώρα, με φίλους, με πράξεις φιλοξενίας, στις πόλεις της αντίστασης. Αυτό που μας συνδέει με ένα μετανάστη, μια Παλαιστίνια ή έναν άνεργο Έλληνα δεν είναι ότι είμαστε όλοι άνθρωποι με δικαιώματα, πολίτες με ταυτότητα ή μέλη μιας κλειστής κοινότητας αλλά η απόλυτη μοναδικότητά μας και η συνολική μας ευθύνη, πέρα από τον πολίτη και τον άνθρωπο, πέρα από το εθνικό και το διεθνές. Ο κόσμος που έρχεται είναι ο κόσμος της πραγματικής δημοκρατίας του οποιουδήποτε και του καθενός. Η πόλη, οι άπειρες συναντήσεις μοναδικοτήτων στο Σύνταγμα, στις πλατείες, στην αλληλεγγύη. Έτσι αναμετριέται η ριζική επιθυμία με τις καταστροφές του παρελθόντος και με την υπόσχεση του μέλλοντος και μιας δικαιοσύνης που υπερβαίνει κάθε νόμο, σύνταγμα ή δικαίωμα.

Τα ένοπλα κινήματα του Μεσοπολέμου υπό την ηγεσία των τεσσάρων αδελφών Γιαγά είναι ακόμα και σήμερα ζωντανά στη λαϊκή μνήμη της Σάμου. Ωστόσο, με δεδομένο τον αποσχιστικό χαρακτήρα που έλαβαν τελικά τα εν λόγω κινήματα, η επίσημη ιστοριογραφία θα τα εντάξει από νωρίς στις «σιωπές» του εθνικού αφηγήματος. Με αφετηρία το αίτημα να συμπληρωθούν οι μάλλον αποσπασματικές γνώσεις μας πάνω στην πρόσφατη ιστορία μιας νησιωτικής επαρχίας του ελλαδικού χώρου, η παρούσα μελέτη διακατέχεται από ορισμένες γνωστικές μέριμνες μεγαλύτερου θεωρητικού εύρους, οι οποίες μπορούν να συ­νο­ψιστούν στα εξής δύο ερευνητικά ερωτήματα: πρώτον, ποιοι είναι εκείνοι οι κοινωνικοί μηχανισμοί που επιτρέπουν τη μετατροπή μιας μάλλον «ατομικής» και, εντέλει, «ιδιοτελούς» μορφής ανταρσίας σε συλλογικό ένοπλο κίνημα – τη μετατροπή, με άλλα λόγια, του «ληστή» σε «αντάρτη»; Και, δεύτερον, με ποιον τρόπο μια μορφή κοινωνικής ανταρσίας που προσεγγίζει τον ιδεότυπο της πρωτόγονης ή αρχαϊκής επανάστασης (σύμφωνα με την ορολογία που εισήγαγε ο Έρικ Χομπσμπάουμ) μπορεί να μετασχηματιστεί σε περισσότερο νεωτερικές μορφές κοινωνικής διαμαρτυρίας;

Το εξαιρετικό αυτό βιβλίο παρέχει μια πλήρη επισκόπηση σε υψηλό επιστημονικό επίπεδο όλων των θεωριών του ιμπεριαλισμού, τόσο των κλασικών θέσεων όσο και των σύγχρονων ερμηνειών. Ανατέμνει με μεγάλη διορατικότητα και επάρκεια τις θεωρητικές υποθέσεις των διαφόρων προσεγγίσεων. Για να αποτιμήσουν τις θεωρίες που εξετάζουν, οι συγγραφείς συνθέτουν με εξαιρετική αποτελεσματικότητα αφενός την έννοια του συλλογικού-κοινωνικού κεφαλαίου που θεμελίωσε ο Μαρξ και αφετέρου την άποψη για την ιμπεριαλιστική αλυσίδα που ανέπτυξαν ο Λένιν και ο Πουλαντζάς. Γραμμένο με εξαιρετικό τρόπο, το βιβλίο αυτό πρόκειται να αποτελέσει τη βάση για τις ακαδημαϊκές συζητήσεις στα χρόνια που έρχονται. Kees Van Der Pijl Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο του Σάσσεξ Το βιβλίο αυτό αποτελεί μια σημαντική συμβολή, καθώς προσεγγίζει τον «ιμπεριαλισμό» όχι ως προς τις φαινομενολογικές του εκφάνσεις, αλλά σε αναφορά με τις κατηγορίες της ανάλυσης του Μαρξ. Αυτό αφενός επιτρέπει τη σε βάθος κριτική των τρεχουσών θεωριών του ιμπεριαλισμού και αφετέρου θέτει τις βάσεις για μια εμπειρική ανάλυση των σύγχρονων διαδικασιών κρίσης που εδράζεται στις έννοιες της θεωρητικής ανάλυσης. Μια πραγματική πρόοδος στον διεθνή διάλογο σχετικά με τον ιμπεριαλισμό.

Σε αυτό τον τόμο περιλαμβάνονται κείμενα του Κοσμά Ψυχοπαίδη, δημοσιευμένα σε επιθεωρήσεις και στον ημερήσιο τύπο, τα οποία εκτείνονται σε μια περίοδο από το 1988 ώς το 2003. Θα μπορούσαν να χωριστούν σε κείμενα κριτικής πολιτικο-θεωρητικής προβληματικής και σε κριτικά κείμενα παρέμβασης στην άμεση συγκυρία. Τα τελευταία, πέρα από την αναφορά τους στην επικαιρότητα, χαρακτηρίζονται και –ορισμένες φορές– από παιγνιώδες ύφος ενώ, άλλες φορές, από αναστοχαστική απαισιοδοξία. Πρόκειται για μια απαισιοδοξία η οποία ανοίγεται στον κόσμο, αναζητώντας κριτική διέξοδο στις αντινομίες του. Αυτή η αναζήτηση συνδέεται με μια αξίωση να αναστοχαστούμε την αρνητική νεωτερική εμπειρία, όπως έχει συγκροτηθεί ιστορικά τον εικοστό αιώνα –και ανασυντίθεται διαρκώς– και έχει σχηματοποιηθεί ως κατάσταση ανελευθερίας και τυραννίας. Μέσω των κειμένων της παρούσας έκδοσης, ο αναγνώστης θα μπορέσει να παρακολουθήσει και να διερευνήσει τις βασικές γραμμές του θεωρητικού προγράμματος του Κοσμά Ψυχοπαίδη.

Με αυτό το βιβλίο οι ψυχαναλυτές Βασίλης Παπαδάκος και Ζωή Φραγκοπούλου μας εισάγουν στη φροϋδική και λακανική σκέψη. Η ιδιόμορφη αυτή εισαγωγή περιλαμβάνει δέκα δοκίμια που πραγματεύονται βασικές έννοιες της ψυχανάλυσης. Το υλικό τους προήλθε από την ανάγνωση των φροϋδικών και λακανικών κειμένων, σε συνδυασμό με την καθημερινή κλινική εμπειρία των συγγραφέων. Η επιλογή των συγκεκριμένων εννοιών έγινε αφενός με βάση ερωτήματα που αναδύθηκαν σταδιακά μέσα από την πρακτική και αφετέρου απορίες σχετικά με την απόδοση στα ελληνικά φροϋδικών και λακανικών όρων. Σκοπός των συγγραφέων δεν είναι η εξαντλητική περιγραφή των εννοιών αλλά μια ανάπτυξη που, ξεπερνώντας τη συνοπτική περιγραφή των ψυχαναλυτικών λεξικών, προσφέρει ένα περίγραμμα χρήσης και κατανόησής τους αφήνοντας ταυτοχρόνως ανοιχτές τις δυνατότητες περαιτέρω επεξεργασίας τους.