Το αναστοχαστικό υποκείμενο της νεωτερικότητας, από τον 16ο αιώνα κι έπειτα, αποτελεί την ολοκλήρωση εκείνης της διαδικασίας υποκειμενοποίησης και εξατομίκευσης που άρχισε με τον Χριστιανισμό και τον μεγάλο εχθρό του, τον Γνωστικισμό, στους πρώτους αιώνες μετά Χριστόν, στην ύστερη Αρχαιότητα. Η ριζική, τελική αλλοτρίωση και ο χωρισμός του ανθρώπου από τη φύση και τον Θεό κατά τη νεωτερικότητα οδήγησε, έκτοτε και μέχρι σήμερα, σε νέες μορφές Γνώσης, μηδενισμού και αθεϊσμού. Η δυσκολία ως προς την ορθή κατανόηση και την αντιμετώπιση της ύπαρξης του κακού μέσα στον κόσμο μπόρεσε να οδηγήσει τις λυτρωτικές μονοθεϊστικές θρησκείες είτε σε μια φυγόκοσμη, μυστική στάση είτε σε μια επαναστατική ριζικότητα και βία, μέσα από την απελπισμένη απόρριψη του κριτικού ορθού λόγου και του ηθικού νόμου, καθώς και της πίστης στον έναν Θεό. Το βιβλίο του Μίχα Μπρούμλικ Οι Γνωστικοί – Το Όνειρο της Αυτολύτρωσης του Ανθρώπου, σε μετάφραση της Μαίρης Ευσταθίου και επιμέλεια του Θάνου Λίποβατς, είναι μια λαμπρή εισαγωγή σε ένα βασικό θέμα της γενεαλογίας της πολιτικής και της υπαρξιακής φιλοσοφίας, της θεολογίας και της τέχνης στον ευρωπαϊκό πολιτισμό, από την ύστερη Αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Με την έκδοσή του ευχόμαστε να καλύψουμε ένα μεγάλο κενό στην ελληνική βιβλιογραφία.

Ο παρών τόμος περιλαμβάνει τις εισηγήσεις του συνεδρίου που διοργανώθηκε το 2004 από τον τομέα φιλοσοφίας του πανεπιστημίου Ιωαννίνων με αφορμή τα διακόσια χρόνια από το θάνατο του Ιμανουέλ Καντ. Τα κείμενα πραγματεύονται: τον τρόπο που ο Καντ αξιοποίησε την προγενέστερη φιλοσοφική σκέψη (ιδίως τον Πλάτωνα, τον Χιουμ και τους Σκώτους διαφωτιστές), την πρόσληψή του από τον Χέγκελ έως τον Καστοριάδη, με ενδιάμεσες περιπτώσεις τους Βίτγκενσταϊν Χάιντεγκερ, Κέλζεν και Ρωλς την ιδιάζουσα παρουσία του Καντ στη νεοελλήνική φιλοσοφία, θεμελιώδεις πτυχές της καντιανής φιλοσοφίας, με έμφαση στην κοινωνική φιλοσοφικοΐστορική προβληματική, τη σχέση του Καντ με τη λογική και τη «Θεωρητική γεωγραφία».

Το βιβλίο της Φρανσουάζ Νταβουάν Η Τρέλα Wittgenstein, σε μετάφραση και επιμέλεια του Άγγελου Βουτσά, ανοίγει νέους δρόμους στην ψυχαναλυτική προσέγγιση των ψυχώσεων. Με τον όρο «ψυχωτική μεταβίβαση» η συγγραφέας ορίζει τον τόπο και τον χρόνο της εμπλοκής αναλυτή - αναλύοντος, κατά την οποία εξερευνώνται από κοινού οι περιοχές της καταστροφής, του ανείπωτου πόνου, όλων αυτών που βγαίνουν έξω από τον λόγο και καθιστούν ανθρώπους κληρονόμους της τρέλας. Με τη βοήθεια των κειμένων του φιλοσόφου Βιτγκενστάιν η Νταβουάν εγκαθιδρύει έναν άτυπο διάλογο μέσα στην ίδια τη λειτουργία της αναλυτικής εργασίας, για να φωτίσει αυτό που ερευνά ο ψυχωτικός με το παραλήρημα, δηλαδή τα σημεία όπου ο κοινωνικός δεσμός σπάει και τραυματίζει τον άνθρωπο, κάνοντάς τον να επιβεβαιώνει κάθε φορά με τις εκτροπές του το αδιέξοδο και το μάταιο μιας ζωής αποκομμένης από όλες τις συνδέσεις που θα τη νοηματοδοτούσαν. Η Νταβουάν ανακαλύπτει μαζί τους μια μέθοδο εξόδου από την τρέλα, ακολουθώντας το νήμα των συνεδριών, σε ενα ταξίδι ψυχικής και θεωρητικής γεωγραφίας, φτάνοντας στις πηγές της ψυχαναλυτικής σκέψης για την ψύχωση.

Όλοι σήμερα μιλάνε για την «ιδιότητα του πολίτη». Tόσο οι διακηρύξεις της Eυρωπαϊκής Ένωσης όσο και οι συζητήσεις στην εγχώρια πολιτική σκηνή προτάσσουν την κοινωνικοποίηση ως προς αυτή την ιδιότητα σε όλες τους τις αναφορές σχετικά με την εκπαίδευση, τη μειονοτική πολιτική, τις πολιτισμικές παρεμβάσεις και τον «πολιτικό πολιτισμό». Μέχρι σήμερα όμως δεν έχει υπάρξει συστηματική μελέτη των όρων μιας πολιτικής κοινωνικοποίησης που αποσκοπεί στην αποσαφήνιση της παραπάνω ιδιότητας. Το παρόν βιβλίο αποπειράται να συμπληρώσει αυτό το κενό συνδέοντας τις παραδοσιακές αναλύσεις της εκπαιδευτικήε κοινωνικοποίησης και της πολιτικής θεωρίας με το ζητούμενο της συγκρότησης ταυτοτήτων και νέων μορφών υποκειμενικότητας.

Αλλάζουν οι γλώσσες; Ως προς τι αλλάζουν; Γιατί αλλάζουν; Ότι οι γλώσσες αλλάζουν στο πέρασμα του χρόνου, όπως άλλωστε όλες οι πτυχές του φυσικού κόσμου και της ζωής του ανθρώπου, είναι αναπόδραστο γεγονός – όσο και αν οι ομιλητές τους βιώνουν αυτή την αλλαγή ως απώλεια. Η μελέτη της γλωσσικής αλλαγής αποτελεί ένα συναρπαστικό αντικείμενο έρευνας, όχι μόνο για την ιστορική γλωσσολογία αλλά και για τη γλωσσική θεωρία γενικότερα, καθώς οι φυσικές γλώσσες αλλάζουν στο πέρασμα του χρόνου με αξιοσημείωτα παρόμοιους τρόπους, βάσει ενός περιορισμένου αριθμού μηχανισμών. Το βιβλίο αυτό επιχειρεί να συστηματοποιήσει το «τι» αλλάζει στις γλώσσες, ως προς τους φθόγγους, τη γραμματική ή τις σημασίες, χρησιμοποιώντας παραδείγματα από πολλές ευρωπαϊκές και μη γλώσσες, καθώς και από όλες τις φάσεις εξέλιξης της ελληνικής. Συζητώνται επίσης τα κύρια μεθοδολογικά προβλήματα πρόσβασης στο γλωσσικό παρελθόν και οι λόγοι που κινητοποιούν τη γλωσσική αλλαγή.

Oι εκδόσεις νήσος παρουσιάζουν την τελευταία περιπέτεια του διάσημου ντετέκτιβ Xέρλοκ Σολμς. Tι δουλειά έχει ένας ντετέκτιβ σε ένα δοκίμιο; Ίσως να είναι απαραίτητος για να εξιχνιάσει τη «μυστηριώδη» υπόθεση της όρασης· μια υπόθεση που με τις παρεμβάσεις της σύγχρονης επιστημονικής έρευνας σε μια μακρόχρονη φιλοσοφική συζήτηση έχει γίνει εξαιρετικά περίπλοκη. Tο βιβλίο H περιπέτεια της όρασης του Bασίλη Kρουστάλλη δανείζεται την πλοκή αστυνομικού μυθιστορήματος για να παρουσιάσει μια συνεκτική περιγραφή από φιλοσοφική άποψη των διεργασιών που οδηγούν στην οπτική αντίληψη και την αναγνώριση αντικειμένων μέσω της όρασης. Στηρίζεται σε πορίσματα της νευροφυσιολογίας, της υπολογιστικής όρασης του κλάδου της τεχνητής νοημοσύνης και της ψυχολογίας της αντίληψης. Mας προσφέρει έτσι μια συστηματική και ταυτόχρονα γοητευτική ανάγνωση των πορισμάτων φαινομενικά «δύσκολων» θεωριών, δίνοντάς μας την ευκαιρία να αντιληφθούμε τη σημασία αυτών που έχουν ονομαστεί «γνωσιακές επιστήμες» και να συμμετάσχουμε σε μια περιπέτεια που ανοίγεται στο συναρπαστικό ερώτημα «Tι και πως αντιλαμβανόμαστε μέσω της όρασης». H ποικιλία των παραδειγμάτων, των παραστάσεων και των εικόνων κάνει την ανάγνωση ακόμα πιο απολαυστική.

Το πρόβλημα της αλήθειας και τηςθεμελίωσης της γνώσης ορίζεται ως το κατεξοχήν πρόβλημα της φιλοσοφίας και της ιστορίας της επιστήμης. Η μετάβαση από την οντολογική στη γνωσιοθεωρητική έννοια της αλήθειας χαρακτηρίζει την πορεία της νεότερης φιλοσοφίας. Ο κλονισμός της εικόνας μιας αταλάντευτης προόδου της επιστήμης θέτει θεμελιώδη ερωτήματα που αφορούν τόσο τα κριτήρια ορθολογικότητας της επιστήμης όσο και τη σχέση επιστημονικής θεωρίας και αντικειμενικού κόσμου. Αυτά τα θεμελιώδη ερωτήματα επιχειρεί να προσεγγίσει η παρούσα μελέτη. Διατρέχει το επιστημολογικό και γνωσιοθεωρητικό «νήμα» που συνδέει , και διαφοροποιεί, τα θεωρητικά-μεθοδολογικά πρότυπα από το διαφωτιστικό «σχήμα» μέχρι τις ημέρες μας (Καντ, Χέγκελ, Μαρξ, Μ. Βέμπερ, Πόπερ, Κουν, Λάκατος, Λούμαν). Κεντρικός πυρήνας του προβληματισμού παραμένει η σχέση αλήθειας, ορθολογικότητας και προόδου, μια σχέση που καθορίζει τελικά και το περιεχόμενο της σύγχρονης επιστημολογικής σκέψης. Το βιβλίο του Μενέλαου Γκίβαλου, που διδάσκει στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, αποτελεί τόσο μια κατατοπιστική εισαγωγή για τα ζητήματα της γνώσης όσο και μια πρωτότυπη συμβολή στη σύχρονη επιστημολογική έρευνα.

Tο τελευταίο τέταρτο του εικοστού αιώνα έφερε κατακλυσμιαίες κοινωνικές και πολιτι(σμι)κές μεταβολές. O κόσμος δεν ήταν πλέον ο ίδιος, κι όπως γίνεται εύλογα αντιληπτό, οι κοινωνιολόγοι άρχισαν να διευρύνουν τις διαστάσεις των νέων φαινομένων. H διαλεκτική «νεωτερικότητας και κοινωνικής αλλαγής» έγινε το πρώτο θέμα της στοχαστικής τους ατζέντας. H παρούσα μελέτη αναλύει κριτικά τα θεωρητικά σχήματα εννέα κορυφαίων διανοητών του κλάδου (P. Berger, A. Giddens, E. Goffman, D. Bell, U. Beck, A. Touraine, J. Habermas, N. Luhmann, M. Castells), οι οποίοι ασχολήθηκαν διεξοδικά με τα σχετικά ζητήματα. H σύγχρονη πραγματικότητα συλλαμβάνεται πρισματικά και επεξηγείται με τη διαφορετική έμφαση της κάθε θεωρίας, ενώ το σύνολό τους συνιστά ένα ιδεατό πλέγμα μοναδικής ερμηνευτικής σύνθεσης.

Tα δίκτυα αποτελούν σήμερα ένα από τα σημαντικότερα πεδία έρευνας των κοινωνικών επιστημών αλλά και της επικοινωνίας και της τεχνολογίας. Στα κείμενα αυτού του βιβλίου γίνεται μια προσπάθεια να προσεγγιστούν με κριτικό τρόπο σημαντικές πτυχές της κοινωνιολογικής θεωρίας και έρευνας υπό την οπτική του δικτύου και να συνδεθούν με σύγχρονα κοινωνικά φαινόμενα και προβλήματα, όπως είναι η κρίση του ορθολογισμού, η αποδόμηση των κοινωνικών και πολιτικών θεσμών κ.ά. O Σωτήρης Xτούρης προσπαθεί να συνδυάσει τις ερευνητικές εμπειρίες και γνώσεις με τον επίκαιρο προβληματισμό που αφορά τα κοινωνικά και πολιτισμικά δίκτυα αναδεικνύοντας, ταυτόχρονα την ελληνική και μεσογειακή κοινωνική πραγματικότητα. Tο βιβλίο έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τους κοινωνιολόγους, τους επικοινωνιολόγους, τους πολιτικούς επιστήμονες και τους θεωρητικούς του πολιτισμού.

Από το Μεσοπόλεμο μέχρι σήμερα, η «Κριτική Θεωρία» ή «Σχολή της Φρανκφούρτης» δεν σταμάτησε να δίνει γόνιμα ερεθίσματα για τη συγκρότηση μιας κοινωνικής θεωρίας, ικανής να δώσει μια αξιόπιστη περιγραφή του δεδομένου και τη προοπτική μιας δυναής απελευθερωτικής αλλαγής του. Τα κείμενα του τόμου αυτού αποτελούν μια πρώτη, συνολική όσο και πλουραλιστική , ελληνική συμβολή στη θεωρητική συζήτηση γύρω από αυτό το σημαντικό θεωρητικο επιστημονικό εγχείρημα, συζήτηση η οποία συνεχίζεατι αμείωτη διεθνώς. Οι ενότητες του τόμου ανασυγκροτούν την ανάπτυξη της κριτικής θεωρίας από το πρώιμο έργο του Χορκχάιμερ στον Αντόρνο και ύστερα στην επικοινωνιακή θεωρία του Χαμπερμάς , παρακολουθώντας συγχρόνως τις μετατοπίσεις στον θεμελιωτικό προβληματισμό της. Όλα τα κείμενα του τόμου διαπερνώνται από την ίδια αγωνία για το μέλλον της «κριτικής θεωρίας», από την ίδια ώθηση για επανεξέταση της παράδοσης ενόψει των νέων θεωρητικών και πρακτικών καθηκόντων που θέτει η σύγχρονη πραγματικότητα.

Στο βιβλίο αυτό, ο εν ζωή «πατέρας της σύγχρονης ιταλικής γλωσσολογίας και υπουργός παιδείας στην τελευταία κυβέρνηση της «Ελιάς» ορίζει εκ νέου το πεδίο της σημασιολογίας, βασισμένος τόσο στην ευρωπαϊκή της παράδοση όσο και στις σύγχρονες τάσεις της φιλοσοφίας της γλώσσας και της θεωρίας της επικοινωνίας. Πρόκειται για μια συνεκτική, κριτική και οξυδερκή συμβολή στη σημασιολογική γλωσσολογία. Με τον αντιφορμλισμό της καθιστά αυτό το πεδίο γόνιμο για τις ευρύτερες αναζητήσεις της φιλοσοφίας και των κοινωνικών επιστημών. Η Μικρή σημασιολογία απευθύνεται εξίσου σε εκείνον που αναζητά μια συστηματική επισκόπηση των κρίσιμων ζητημάτων της γλωσσολογίας όσο και στο μελετητή που θέλει να εμβαθύνει στην προβληματική της.

Ο συγγραφέας σημειώνει εισαγωγικά: «Το βιβλίο αυτό αποτελεί μια προσπάθεια να απαντηθούν δύο απατηλά απλές ερωτήσεις. Ποια είναι η χρήση της κοινωνικής θεωρίας για τους ιστορικούς και ποια η χρήση της ιστορίας για τους κοινωνικούς επιστήμονες;» Το κλασικό πλέον βιβλίο του Πήτερ Μπερκ προσφέρει συστηματικές απαντήσεις στις δύο αυτές ερωτήσεις, παρουσιάζοντας από τη σκοποιά της σύγχρονης συζήτησης, την πρόσφατη ιστορία των δύο κλάδων, τα μοντέλα και τις μεθόδους τους, τις κεντρικές τους έννοιες και τα προβλήματα στα οποία καλούνται να απαντήσουν.