Γιώργος Σαγκριώτης
< πίσω στους Συγγραφείς

Μπορεί να διασωθεί η κριτική πρόθεση του Ρουσσώ χωρίς να υιοθετηθεί το ολοκληρωτικό του νεύμα; Είναι δυνατός ο εμβολιασμός του αιρετικού έναντι της αναγωγής του σε κανόνα; Μπορεί να διασωθεί η κριτική πρόθεση του Ρουσσώ χωρίς να υιοθετηθεί το ολοκληρωτικό του νεύμα; Είναι δυνατός ο εμβολιασμός του αιρετικού έναντι της αναγωγής του σε κανόνα; Η απάντηση δεν βρίσκεται ούτε στην εκλεκτική πρόσληψη του ρουσσωικού έργου, ούτε όμως στην ισοπεδωτική του δεξίωση ως αρμονικού όλου. Συνεπής στην εμπειρία από την οποία λαμβάνει την αφετηρία της, η ρουσσωική σκέψη εμφανίζεται παραδόξως εκεί όπου δεν δεσμεύεται από την απαίτηση της συνέπειας. Η αντίσταση του απελευθερωτικού περιεχομένου στον καταναγκασμό της φόρμας εκπροσωπείται από την ίδια τη μορφή της παραδοξολογίας. Στη διερεύνηση της σημασίας των ρουσσωικών παραδόξων στην πολιτική φιλοσοφία και στη θεωρία του πολιτισμού είναι αφιερωμένη η παρούσα μελέτη.

Στις αρχές του εικοστού πρώτου αιώνα το πρόβλημα των συνόρων και των ορίων, σε όλη την πολλαπλότητα των κυριολεκτικών και μεταφορικών σημασιών τους, εμφανίζεται με οξύτητα στο προσκήνιο, τόσο των πολιτικών συγκρούσεων και των ιδεολογικών αντιπαραθέσεων, όσο και των αναζητήσεων των θεωρητικών επιστημών. Είτε αφορά την εδαφική εθνική, πολιτιστική ή γλωσσική διάσταση είτε τις ανεξάντλητες μεταφορικές αναφορές των συνόρων και των ορίων, ο λόγος περί αυτών περνά σήμερα μια περίοδο απολογισμού και έντονης αναθεώρησης. Αυτή την προβληματική αποτυπώνει ο παρών τόμος των τοπικών, με συβολές επιστημόνων και ερευνητών από όλες τις παραδόσεις που συναντώνται στο πεδίο των συνόρων και των ορίων.

Αντικείμενο του τόμου αποτελούν το θέατρο και οι αντιλήψεις περί θεατρικότητας, ως αφετηρία για την εξέταση της έντασης μεταξύ της πραγματικότητας και των αναπαραστάσεών της. Τα κείμενα φιλοδοξούν να ιχνηλατήσουν την περιοχή που καλύπτει το θέατρο ως μοντέλο για την κατανόηση του προβλήματος της αναπαράστασης. Με πρώτο ζητούμενο την οριοθέτηση αυτής της περιοχής, κεντρικό άξονα της διερεύνησης αποτελεί η κατανόηση της αναπαράστασης ως διαδικασίας και όχι ως δεδομένου, παγιωμένου συσχετισμού. Στον παρόντα τόμο των τοπικών, επιστήμονες διαφορετικών κλάδων αναζητούν τομές στο πεδίο που ορίζεται με την κυριολεκτική ή μεταφορική αναφορά στη θεατρικότητα, συζητώντας, σε αντίστοιχες ενότητες, τη «μετάβαση στη θεατρικότητα», τον «λόγο της σκηνής», τη «θεατρικότητα του λόγου», τους «λόγους και τις σκηνοθεσίες».

Δύο εστίες ενδιαφέροντος δεσπόζουν στην κριτική θεωρία, η κοινωνικοπολιτική και η αισθητική. Πώς όμως σχετίζονται οι εν λόγω σφαίρες μεταξύ τους; Η τέχνη που θέλει να αντισταθεί στην κοινωνική πραγματικότητα γίνεται αυτόνομη. Αυτονομούμενη, αφήνει την καθεστηκυία τάξη να θριαμβεύει. Η τέχνη που στρατεύεται και θέλει να παρέμβει, γίνεται ένα με το υπάρχον και υποκύπτει στην εξουσία του. Αντίστοιχα και η πολιτική. Αποσκοπώντας σε κάτι εντελώς νέο, δεν βρίσκει βάση στον υπάρχοντα κόσμο και μετατρέπεται σε τέχνη. Επιδιώκοντας το εφικτό, ενσωματώνεται στο υπαρκτό και προδίδει την τέχνη της. Σε αυτά τα διλήμματα ο Τ.Β. Αντόρνο και ο Β. Μπένγιαμιν, δύο από τους γνωστότερους εκπροσώπους της κριτικής θεωρίας, αντιδρούν ο καθένας με διαφορετικό τρόπο. Το βιβλίο ανατρέχει στα ερωτήματά τους, περιγράφει τις απαντήσεις τους, τις παρακολουθεί ώς τις απώτερές τους συνέπειες και ιχνηλατεί τα πεδία των συγκλίσεων και των αποκλίσεων.