Σε αυτό τον τόμο περιλαμβάνονται κείμενα του Κοσμά Ψυχοπαίδη, δημοσιευμένα σε επιθεωρήσεις και στον ημερήσιο τύπο, τα οποία εκτείνονται σε μια περίοδο από το 1988 ώς το 2003. Θα μπορούσαν να χωριστούν σε κείμενα κριτικής πολιτικο-θεωρητικής προβληματικής και σε κριτικά κείμενα παρέμβασης στην άμεση συγκυρία. Τα τελευταία, πέρα από την αναφορά τους στην επικαιρότητα, χαρακτηρίζονται και –ορισμένες φορές– από παιγνιώδες ύφος ενώ, άλλες φορές, από αναστοχαστική απαισιοδοξία. Πρόκειται για μια απαισιοδοξία η οποία ανοίγεται στον κόσμο, αναζητώντας κριτική διέξοδο στις αντινομίες του. Αυτή η αναζήτηση συνδέεται με μια αξίωση να αναστοχαστούμε την αρνητική νεωτερική εμπειρία, όπως έχει συγκροτηθεί ιστορικά τον εικοστό αιώνα –και ανασυντίθεται διαρκώς– και έχει σχηματοποιηθεί ως κατάσταση ανελευθερίας και τυραννίας. Μέσω των κειμένων της παρούσας έκδοσης, ο αναγνώστης θα μπορέσει να παρακολουθήσει και να διερευνήσει τις βασικές γραμμές του θεωρητικού προγράμματος του Κοσμά Ψυχοπαίδη.

Με αυτό το βιβλίο οι ψυχαναλυτές Βασίλης Παπαδάκος και Ζωή Φραγκοπούλου μας εισάγουν στη φροϋδική και λακανική σκέψη. Η ιδιόμορφη αυτή εισαγωγή περιλαμβάνει δέκα δοκίμια που πραγματεύονται βασικές έννοιες της ψυχανάλυσης. Το υλικό τους προήλθε από την ανάγνωση των φροϋδικών και λακανικών κειμένων, σε συνδυασμό με την καθημερινή κλινική εμπειρία των συγγραφέων. Η επιλογή των συγκεκριμένων εννοιών έγινε αφενός με βάση ερωτήματα που αναδύθηκαν σταδιακά μέσα από την πρακτική και αφετέρου απορίες σχετικά με την απόδοση στα ελληνικά φροϋδικών και λακανικών όρων. Σκοπός των συγγραφέων δεν είναι η εξαντλητική περιγραφή των εννοιών αλλά μια ανάπτυξη που, ξεπερνώντας τη συνοπτική περιγραφή των ψυχαναλυτικών λεξικών, προσφέρει ένα περίγραμμα χρήσης και κατανόησής τους αφήνοντας ταυτοχρόνως ανοιχτές τις δυνατότητες περαιτέρω επεξεργασίας τους.

Η παρουσίαση των μεθοδολογικών προβληματισμών στο χώρο της Εθνομουσικολογίας, τόσο ως προς τις εθνογραφικές όσο και ως προς τις ιστοριογραφικές της διαστάσεις, αποτελεί τον κύριο στόχο του συγκεκριμένου βιβλίου.Η επιστημολογική εξέλιξη του αντικειμένου, η διερεύνηση των μεθοδολογικών συναφειών μεταξύ της Ιστορικής Μουσικολογίας και της Εθνομουσικολογίας, η κατανόηση και ερμηνεία της πολιτισμικά ή ιστορικά «ξένης» μουσικής, η προφορική και εγγράμματη μουσική παράδοση, η έννοια του μουσικού έργου, συγκροτούν τους πόλους στο πλασίο των οποίων αναπτύσσεται ο λόγος του συγγραφέα.Τέλος, με αφετηρία το σύγχρονο διεπιστημονικό διάλογο αναδεικνύονται οι θεωρητικές αναζητήσεις, καθώς και οι πιθανές ερευνητικές προοπτικές μίας Ιστορικής Εθνομουσικολογίας.

Ένα από τα θεωρητικά και ιδεολογικά μορφώματα του δυτικού νεωτερικού ορθολογισμού είναι η σχέση μεταξύ φολκλόρ και παράδοσης.Η διάκριση ανάμεσα στη βιωματική και την πολιτική αναπαράσταση δεν είναι εύκολη υπόθεση, ούτε για τους ερευνητές του παρελθόντος ούτε για τα μέλη των παραδοσιακών κοινωνιών στα οποία αναφέρονται οι ερευνητές. Η συζήτηση για το φολκλόρ είναι πρωτίστως μια συζήτηση για τη θεωρητική κατασκευή και τις πολλαπλές χρήσεις της έννοιας παράδοση. Ταυτόχρονα, ωστόσο, είναι δυνάμει και μια ευρύτερη συζήτηση για την ερμηνεία της πραγματικότητας και τι πολύπλευρες διαστάσεις, πολιτικές και άλλες, που ελευθερώνει και επικυρώνει ο λόγος για το παρελθόν, το ιστορικό και βιωματικό παρελθόν συγκεκριμένων κοινωνιών και μεμονωμένων ανθρώπων, ερευνητών και παραδόσεων. Ιδανικό πεδίο για τη διερεύνηση της σχέσης φοκλόρ και παράδοσης αποτελούν οι διάφορες μορφές σύγχρονου θεάματος (spectacle) και υπερθεάματος (show). Στις εκδηλώσεις αυτές διαπλέκονται διάφορες παραστάσεις και αναπαραστάσεις της παράδοσης, καθώς επίσης ποικίλες όψεις του φολκλόρ. Η σύνθετη πραγματικότητα της μουσικής και της χορευτικής διάστασης των θεαμάτων και υπερθεαμάτων γίνεται συνθετότερη αν ληφθεί υπόψη και η πραγματικότητα της πρόσληψής τους.

Με τον δεύτερο τόμο Κινηματογράφος ΙΙ. Η χρονοεικόνα, ολοκληρώνεται η επαναξιολόγηση του κινηματογράφου από τον Ντελέζ, η οποία ξεκίνησε με τον πρώτο τόμο Κινηματογράφος Ι. Η εικόνα-κίνηση. Αντλώντας από τη φιλοσοφία του Ανρί Μπερξόν, το έργο αυτό προσφέρει μαι συναρπαστική ανάλυση για την αναπαράσταση του χρόνου στο φιλμ και την κινηματογραφική αντιμετώπιση της μνήμης, της σκέψης και του λόγου. Ο Ντελέζ χρησιμοποιεί παραδείγματα από σπουδαίους δημιουργούς όπως οι: Ρομπέρ Μπρεσόν, Σεργκέι Αϊζενστάιν, Φεντερίκο Φελίνι, Ζαν-Λικ Γκοντάρ, Άλφρεντ Χίτσκοκ, Μπάστερ Κίτον, Ακίρα Κουροσάβα, Φριτς Λανγκ, Πιερ Πάολο Παζολίνι, Ρομπέρτο Ροσελίνι, Φρανσουά Τριφό, Όρσον Γουέλς.

Ο τίτλος του βιβλίου υπονοεί την ύπαρξη μιας διπλής σύνδεσης. Από τη μια έχουμε το ρόλο της τέχνης στην εκπαίδευση και στη ζωή των παιδιών και από την άλλη, την εκπαίδευση των ειδικών. Από τη μια βρίσκεται η τέχνη ως μέσο προσωπικής και αυθόρμητης έκφρασης και από την άλλη, η τέχνη ως ιδιαίτερο κοινωνικοπολιτισμικό πεδίο.Ο τόμος πραγματεύεται την καλλιτεχνική πράξη ως μια δυναμική και διαρκώς εξελισσόμενη διαδικασία προσωπικής δημιουργίας. Η διαδικασία αυτή εμφορείται από τη διάθεση ανάπτυξης μιας προσωπικής ματιάς με βάση υλικά, εργαλεία, μεθόδους, στάσεις και σκέψεις, τα οποία έχουν αναπτύξει διαφορετικές καλλιτεχνικές παραδόσεις.Στο βιβλίο λοιπόν αυτό, οι εικαστικές τέχνες, η μουσική, η προφορική αφήγηση, το κουκλοθέατρο και ο κινηματογράφος προσεγγίζονται ως καλλιτεχνικές πρακτικές οι οποίες ζητούν να οικοδομήσουν τη σχέση τους με τα παιδιά, με βάση την πεποίθηση ότι αντικείμενο της τέχνης δεν είναι τελικά τίποτε άλλο παρά η διερεύνηση και η αποθέωση της ελευθερίας της ανθρώπινης συνείδησης.

Τι κάνει ο δάσκαλος ή η δασκάλα με ένα παιδί που επιτίθεται συνεχώς στους συμμαθητές του και τους χτυπάει; Τι δυνατότητες έχει με ένα μαθητή που η μητρική του γλώσσα δεν είναι η ελληνική και, ενώ είναι στη δευτέρα τάξη, δεν ξέρει να γράφει ούτε να διαβάζει; Πώς μπορεί να ωθήσει στη μάθηση μια μαθήτρια που συστηματικά απαντάει στις ερωτήσεις με μη αναμενόμενο τρόπο; Πώς να αντιμετωπίσει ένα μαθητή που δεν συμμετέχει στο μάθημα, και τι να κάνει με ένα παιδί του νηπιαγωγείου που όλο πεφτει και κλαίει; Μια διεπιστημονική ομάδα συνεργάζεται με σκοπό να αντιμετωπίσει μέσα στη σχολική τάξη προβλήματα που οδηγούν στον κοινωνικό αποκλεισμό, και να συμβάλει επομένως στην αποτροπή ή την ανατροπή του. Στην Ομάδα συναντώνται εκπαιδευτικοί από σχολεία της Θεσσαλονίκης με μέλη της επιστημονικής κοινότητας από το πανεπιστήμιο και από το χώρο της πρόληψης της ψυχικής υγείας. Κοινή παραδοχή της Ομάδας είναι ένα σχολείο, στο κέντρο του οποίου δεν βρίσκεται ούτε ο εκπαιδευτικός ούτε το παιδί ως άτομο, αλλά οι κοινωνικές σχέσεις που οδηγούν στη συγκρότηση του παιδιού σε πρόσωπο, θέτοντας ως αρχές την ελευθερία του προσώπου και την κοινωνικότητα ως προϋπόθεση της ελευθερίας.Η μέθοδος που αναπτύσσεται είναι η Αναστοχαστική Πράξη. Σε μια οπτική που συνθέτει την επικοινωνιακή θεώρηση των σχέσεων με την κοινωνική, η αναστοχαστική εκπαιδευτική πράξη επιδιώκει τη λύση των προβλημάτων μέσω της αλλαγής των σχέσεων μέσα στην τάξη με καταλύτη τη δασκάλα ή το δάσκαλο.Στο βιβλίο εναλλάσσονται και συντίθεται η βιωματική προσέγγιση της πρακτικής της Ομάδας με τις θεωρητικές προσεγγίσεις, στο πνεύμα της πραξιακής ενότητας θεωρίας και πρακτικής. Επομένως εξετάζονται συγκεκριμένες περιπτώσεις, και παρουσιάζεται το θεωρητικό πλαίσιο καθώς και ο γενικότερος προβληματισμός των μελών της Ομάδας.

Ο τόμος Μουσεία και Εκπαίδευση συγκροτήθηκε ως ενδεικτική καταγραφή της μουσειακής εκπαίδευσης στη χώρα μας, τόσο στον χώρο των πανεπιστημίων όσο και των μουσείων. Σκοπός του είναι να προωθήσει το διάλογο μεταξύ όλων των εμπλεκόμενων φορέων, ομάδων και ατόμων, ώστε, στη βάση ενός γενικού απολογισμού και μιας κριτικής αποτίμησης του εκπαιδευτικού, πρακτικού, θεωρητικού και ερευνητικού έργου, να τεθούν οι προϋποθέσεις για περαιτέρω γόνιμη ανάπτυξη στο μέλλον. Ο τόμος στοχεύει επίσης, στη διευκόλυνση της προσέγγισης της μουσειακής εκπαίδευσης από όλους και όλες, που ενδιαφέρονται να ασχοληθούν ερευνητικά, θεωρητικά και πρακτικά, τόσο στο πλαίσιο των σπουδών τους όσο και επαγγελματικά με την εκπαίδευση στα μουσεία.Το βιβλίο συνοδεύεται από ένα CD-ROM με σχετικό οπτικό υλικό. 

Τι είναι ποίηση; Ο Ρόμαν Γιάκομπσον (8197-1982) ταξίδεψε μ'αυτή την ερώτηση από τη Μόσχα της Οκτωβριανής Επανάστασης στην Πράγα του Μεσοπολέμου κι από εκεί, ξεφεύγοντας από τη μέγγενη του ναζισμού, μέσω Σκανδιναβίας στη Νέα Υόρκη και τέλος, στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, στη Βοστώνη. Σ'αυτό το περιπετειώδες ταξίδι από την Ανατολή προς τη Δύση, ο ρώσος γλωσσολόγος έσπειρε το σπόρο ενός πνευματικού κινήματος που σημάδεψε τον εικοστό αιώνα. Για ένα μεγάλο μέρος του αιώνα, ο δομισμός κατέστη το κυρίαρχο παράδειγμα των ανθρωπιστικών σπουδών που ήθελαν να γίνουν επιστήμες του ανθρώπου.νάμεσα στην τέχνη και την επιστήμη των μοντέρνων καιρών διαμορφώθηκε μια νέα ποιητική. Με την εποπτεία ενός σημερινού γλωσσολόγου και με τους περιορισμούς της εποπτείας του, το βιβλίο παρακολουθεί την πορεία και αναδιφεί τους όρους της διαμόρφωσης του κινήματος και της μετάπλασής του μέσα σ' αυτό που ονομάστηκε μεταμοντέρνο. Στην προοπτική μιας ιστορίας των ιδεών, ιχνηλατεί τις συναντήσεις μέσα στον αιώνα της ερώτησης Τι είναι ποίηση; με την ερώτηση Τι είναι γλώσσα; που γίνονται στη σκιά πιο φοβερών ερωτημάτων για την ανθρώπινη κατάσταση.

Τρίτη ετήσια διάλεξη στη μνήμη του Νίκου Πουλαντζά 2009

Στην παρούσα εργασία εξετάζονται οι κοινωνικές ανισότητες στην ανώτατη εκπαίδευση κατά τη μεταπολεμική περίοδο (1956-1998). Αρχικά, παρουσιάζονται αναλυτικά οι συναφείς μελέτες, οι οποίες, παρά το γεγονός ότι καλύπτουν το μεγαλύτερο μέρος της εξεταζόμενης περιόδου, μελετούν την πρόσβαση στην ανώτατη εκπαίδευση με αποσπασματικό χρονικά τρόπο και με διαφορετικά κάθε φορά ερευνητικά και μεθοδολογικά εργαλεία. Στη συνέχεια, διευκρινίζονται τα μεθοδολογικά ζητήματα που προκύπτουν κατά την επεξεργασία των δευτερογενών στατιστικών στοιχείων και, με τη χρήση ενιαίου με­θοδολογικού εργαλείου, ερευνάται η πρόσβαση των κοινωνικο-επαγγελματικών ομάδων στην ανώτατη εκπαίδευση, τόσο στην κάθετη (σύνολο ανώτατης εκπαίδευσης) όσο και στην οριζόντια (κατά σχολές) διάστασή της, σε σχέση με τις κοινωνικοοικονομικές και εκπαιδευτικές μεταβολές που πραγματοποιούνται κατά τη μεταπολεμική περίοδο. Η μετανάστευση, η προσπάθεια εκβιομηχάνισης της χώρας έως τα μέσα της δεκαετίας του ’70 και η ανάπτυξη του τριτογενή τομέα στη συνέχεια, η ένταξη της χώρας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η υιοθέτηση αρχών του κράτους-πρόνοιας και ο εκδημοκρατισμός του εκπαιδευτικού συστήματος συνδέονται με την ανάπτυξη των «μεσαίων κοινωνικών» στρωμάτων στην Ελλάδα, κατά τη μεταπολεμική περίοδο. Τα «μεσαία» κοινωνικά στρώματα χρησιμοποιούν την ανώτατη εκπαίδευση για την κοινωνική τους αναπαραγωγή περισσότερο από κάθε άλλο κοινωνικό στρώμα, γι’ αυτό κι εμφανίζουν τις μεγαλύτερες ευκαιρίες πρόσβασης στην ανώτατη εκπαίδευση. Από την άλλη, τα «ανώτερα» κοινωνικά στρώματα διατηρούν την κοινωνική τους θέση μέσα από την πρόσβασή τους στις προνομιούχες σχολές. Τα «κατώτερα» κοινωνικά στρώματα εμφανίζουν τις λιγότερες πιθανότητες εισαγωγής στην ανώτατη εκπαίδευση, κι, όταν καταφέρουν να εισαχθούν σ’ αυτήν, «διοχετεύονται» στις μη προνομιούχες σχολές.