Το πλαίσιο εντός του οποίου τοποθετούνται τα δοκίμια κριτικής αυτού του τόμου, συντάσσεται από δύο κείμενα που τα χωρίζουν επτά αιώνες! Συγκεκριμένα, το Δεκαήμερο του Βοκκακίου και μια σύγχρονη παρωδία βασισμένη στην Έρημη Χώρα του Τ.Σ. Έλιοτ. Πέραν του κοινού θέματος μιας θανατηφόρας πανδημίας, που πρόσθεσε στο λεξικό τον όρο «καραντίνα», ο Βοκκάκιος σημειώνει πως το κακό ενέσκηψε λόγω των δικών μας άνομων, αμαρτωλών συναλλαγών! Στη μακρά διάρκεια αυτών των αιώνων, τίποτα δεν μεσολάβησε ώστε να αλλάξουν τα διευθαρμένα ήθη μας. Ο Βοκκάκιος, ωστόσο, ελλείψει εμβολίων, μας πρόσφερε έναν άλλο αισιόδοξο τρόπο διαφυγής απο το κακό: αυτόν της αέναης μυθοπλασίας.

Τα ταξίδια στη Μεσόγειο είναι δύσκολα στις μέρες της πανδημίας και το βιβλίο αυτό προτείνει μια φυγή. Περιηγείται με σκίτσα και κείμενα τις μεγάλες και μικρές μεσογειακές πόλεις, αναζητώντας την ομορφιά της αστικότητας. Αναζητά τις ποιότητες και την αίσθηση του οικείου στις πλατείες, στους δρόμους, στις αγορές, στα ταβερνάκια, στα καφενεία και στους ταρσανάδες. Αυτά συγκροτούν τη μεσογειακή αστικότητα στους οικισμούς της ενδοχώρας και των νησιών με την πυκνοκτισμένη κοσμοπολίτικη ιστορικότητα. Χωρίς νοσταλγία γι’ αυτό που χάνεται, 173 σκίτσα σε δεκάδες αστικά τοπία από δέκα μεσογειακές χώρες (Μαρόκο, Πορτογαλία, Ισπανία, Νότια Γαλλία, Ιταλία, Ελλάδα, Τυνησία, Αίγυπτο, Τουρκία, Κύπρο) και τέσσερεις της «ευρύτερης» Μεσογείου (Αυστρία, Ουγγαρία, Ολλανδία, Βέλγιο) κρατούν χαραγμένη στο χαρτί την εικόνα του τόπου και την απόλαυση της στιγμής. Αποτελούν μια διαφορετική ματιά στις παλιές μεσογειακές πόλεις οι οποίες, σε συνέχεια με την κατασκευασμένη ύπαιθρο, εκπέμπουν την μοναδική αστική ατμόσφαιρα. Τα σκίτσα απεικονίζουν τις πολλαπλές εκδοχές της μεσογειακής αστικότητας και διασώζουν κάτι από το χρώμα, τους ήχους, τις φωνές και τα αρώματα αυτών των τόπων. Αυτά που νιώθει και απολαμβάνει ο επισκέπτης, που τον διαπερνούν, και κάποτε του αποτυπώνονται στο μυαλό. Έτσι, μέσα από τα σκίτσα του Κωστή Χατζημιχάλη, ξαναζούμε στους τόπους αυτούς με τους ανθρώπους τους, αναπνέουμε τον αέρα τους. Τα σκίτσα δεν είναι επεξεργασία φωτογραφιών· όλα έχουν γίνει επιτόπου, άλλα σε ειδικά σημειωματάρια και αλλά σε απλά μπλοκ ή διαθέσιμα χαρτιά. Αποτελούν την παράπλευρη ωφέλεια των ταξιδιών του συγγραφέα στη Μεσόγειο από το 1963 μέχρι το 2020, τότε που δεν είχαμε πανδημία, δεν φορούσαμε μάσκες και κάναμε ταξίδια. Συγκροτούν ένα είδος γεωγραφικού-πολεο-αρχιτεκτονικού ημερολογίου και, μαζί με τα κείμενα που τα συνοδεύουν, συνθέτουν ένα ευχάριστο ανάγνωσμα και ένα διαφορετικό εργαλείο γνώσης και προσέγγισης του χώρου για όλες και όλους.

«Μέχρι και την εποχή του Λεονάρντο ντα Βίντσι, τα κορίτσια στι ιταλικές προσωπογραφίες αναπαρίσταντο ως αγνά πλάσματα. Πρώτος ο Λεονάρντο στρέφει τις γυναικείες φιγούρες του προς τον θεατή κι επιτρέπει τον εσωτερικό τους διάλογο. Οι γυναίκες του Λεονάρντο έχουν ψυχή και ισχυρή θέληση, κινούνται στον χώρο και στον χρόνο, είναι πλάσματα με δικαίωμα στη ζωή, σε μια εποχή που οι γυναίκες δεν έχουν κανένα δικαίωμα». Ο Λεονάρντο ντα Βίντσι ζωγραφίζει τις γυναίκες όπως ο κόσμος δεν τις είχε γνωρίσει: με αυτοπεποίθηση, ως προσιτά όντα με πολύπλοκες προσωπικότητες. Γιορτάζει το πείσμα τους, τη νοημοσύνη τους, τη συναισθηματικότητα και τον αισθησιασμό τους – και μαζί με τα μοντέλα του εφευρίσκει τη σύγχρονη γυναίκα ως ισότιμο αντίστοιχο με τον άνδρα. Χρησιμοποιώντας τους πίνακες και τα κείμενα του Λεονάρντο καθώς και άλλες ιστορικές πηγές για αυτόν, η Κία Βάλαντ περιγράφει τη ζωή και ολόκληρο το ζωγραφικό έργο του ιδιοφυιούς καλλιτέχνη. Αφηγείται τις ιστορίες των σημαντικών προσωπικοτήτων που βρίσκονται κοντά του, όπως η Ισαββέλα ντ' Έστε και ο Λαυρέντιος των Μεδίκων και αναλύει πτυχές της καθημερινής ζωής και των πολιτικών σχέσεων της Αναγέννησης. Η βιογραφία εξηγεί πώς ο ζωγράφος έσπασε τις συμβάσεις της εποχής του και ανέπτυξε μια νέα άποψη για τη φύση και την τέχνη, τις γυναίκες και τους άνδρες, την επιστήμη, τη θρησκεία και την πολιτική και έτσι καθιέρωσε τη φήμη και τη σημασία του μέχρι σήμερα.

Μετά τον θάνατο του πατέρα του, ο Ντιντιέ Εριμπόν επιστρέφει στη Ρενς, τη γενέτειρά του στη βόρεια Γαλλία, ύστερα από 30 χρόνια. Το ταξίδι αυτό τον φέρνει αντιμέτωπο με ένα παρελθόν με το οποίο είχε κόψει κάθε δεσμό, σηματοδοτώντας για τον συγγραφέα μια τολμηρή κατάδυση στην οικογενειακή ιστορία του και τις κοινωνικές καταβολές του. Ο Εριμπόν ανασύρει στη μνήμη του τον κόσμο της εργατικής τάξης –τον κόσμο των παιδικών του χρόνων– και ανασυστήνει την πορεία της κοινωνικής του ανέλιξης. Μέσα από αυτή την προσωπική αφήγηση, αναπτύσσει τις σκέψεις του για τις κοινωνικές τάξεις και το σχολικό σύστημα, την κατασκευή των ταυτοτήτων και την ομοφυλοφιλία, την ομοφοβία και τον ρατσισμό, την Αριστερά και την Ακροδεξιά, τις εκλογές και τη δημοκρατία. Επανεντάσσοντας τις προσωπικές διαδρομές στους μηχανισμούς κοινωνικής αναπαραγωγής και κοινωνικού αποκλεισμού, ο συγγραφέας θέτει εντέλει καίρια ερωτήματα σχετικά με την πολλαπλότητα των μορφών που παίρνει η κυριαρχία και, συνεπώς, η αντίσταση. Η Επιστροφή στη Ρενς είναι η αυτοβιογραφική ανάλυση ενός από τους σημαντικότερους στοχαστές της εποχής μας, αλλά κι ένα κλασικό πλέον έργο κοινωνιολογίας και κριτικής θεωρίας. Γνώρισε τεράστια επιτυχία στη Γαλλία, όπου κυκλοφόρησε το 2009, και μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες. Το 2017 διασκευάστηκε και μεταφέρθηκε στο θέατρο από τον Τόμας Οστερμάγιερ. Η ανάγνωση της Επιστροφής στη Ρενς υπήρξε, μεταξύ άλλων, καθοριστική για τον συγγραφέα Εντουάρ Λουί (μέλος, μαζί με τον Εριμπόν και τον φιλόσοφο και κοινωνιολόγο Ζεφρουά ντε Λαγκανερί, ενός ενεργού πυρήνα αριστερών διανοουμένων), ο οποίος αφιερώνει στον Εριμπόν το πρώτο του βιβλίο Να τελειώνουμε με τον Εντύ Μπελγκέλ (μτφρ. Μιχάλης Αρβανίτης, Αντίποδες, 2018).

Το εγχειρίδιο απευθύνεται στον «ξένο», σ' αυτόν που φτάνει στην πόλη του Βόλου, όχι απλά για να πιει τσίπουρα, αλλά για να φτάσει πίνοντας, τσιμπώντας και συζητώντας στην κατάσταση της συλλογικής πληρότητας, του συντονισμού, της ομοψυχίας, στη γλυκιά αίσθηση της χαμηλής αιώρησης και στην ψευδαίσθηση ότι η ζωή είναι εξαιρετικά απλή. Στον ντόπιο το κείμενο θα προσφέρει την απαιτούμενη απόσταση για να κατανοήσει καλύτερα αυτό το «οικείο» που τον συναρπάζει, καθώς εξετάζει μία μία τις παραμέτρους που συνθετικά απαιτούνται για να αποκτήσει η τσιπουροσυνεύρεση τα χαρακτηριστικά μιας εμπειρίας που δεν βλέπουμε την ώρα να ξαναζήσουμε. Το σωστό μαγαζί με το καλό χύμα τσίπουρο, το πως καθόμαστε, το μέγεθος της παρέας, το τσούγκρισμα, το μενού, ο χαρακτήρας του σερβιτόρου, η συζήτηση, ο τόπος, η ώρα και κυρίως ο ρυθμός είναι παράγοντες που καθορίζουν το αποτέλεσμα. Μικρές λεπτομέρειες αλλάζουν δραματικά την εξέλιξη μιας συνάντησης για τσίπουρα. Αν κάτι δεν λειτουργήσει όπως πρέπει αυτό που θα ζήσεις θα είναι απλώς μια καλούτσικη κατάσταση και όχι η ποθητή υπερβατική εμπειρία.

Μια περιήγηση σε τέσσερις μεγα-πόλεις της Λατινικής Αμερικής. Γνωστές και άγνωστες γειτονιές, γεμάτες χρώμα, ζωντάνια και φτώχεια. Mουσεία, πανεπιστήμια και διαδρομές σε αστικά τοπία, μέσα από τη ματιά, τους συνειρμούς και τις σκέψεις ενός γεωγράφου από τη Νότια Ευρώπη, που ασχολείται με την κοινωνιολογία της πόλης και ενδιαφέρεται για τους τρόπους με τους οποίους οι κοινωνικές αποστάσεις βρίσκουν έκφραση στον δομημένο χώρο. Μια περιήγηση που τελειώνει με την επίσκεψη σε μια εντελώς διαφορετική μεγαλούπολη του Νότου των ΗΠΑ, όπου ο πλούτος από το πετρέλαιο και η κυριαρχία του ιδιωτικού αυτοκινήτου συνυπάρχουν με τον έντονο διαχωρισμό των κοινωνικών και φυλετικών ομάδων στο χώρο της πόλης.

Ο Ζακ είναι ένας σκύλος. Ο αφηγητής δεν είχε φανταστεί ποτέ τον εαυτό του να φροντίζει κατοικίδιο ζώο, μέχρι που αναλαμβάνει τη μέριμνα του Ζακ. Περιστατικά καθημερινότητας αυτής της σχέσης γίνονται διαδρομές αναζήτησης επαναφέροντας κρίσιμα βιώματα από το παρελθόν. Ποιητικό και στοχαστικό αφήγημα διερευνά δυνατότητες να ειπωθεί εκ νέου εκείνο που έμοιαζε τελεσίδικα αφηγημένο. Μια πορεία από το είμαι στο γίνομαι.